Soạn bài Mộ (Chiều tối) + Nguyên tiêu (Rằm tháng giêng) SGK Ngữ văn 12 tập 2 Kết nối tri thức

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trước khi đọc trang 18 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Theo vốn văn học của bạn, thời điểm hoàng hôn có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay.

Phương pháp giải:

Vận dụng các tri thức Ngữ văn đã được học, chú ý các bài thơ xuất hiện hình ảnh này, tìm hiểu về cảm hứng chủ đạo trong các bài thơ đó.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Những khoảnh khắc như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, hay đêm trăng rằm thường gợi cảm hứng sâu sắc cho các nhà thơ qua nhiều thời đại. Chúng không chỉ là biểu tượng của sự thay đổi, sự bắt đầu mới, và sự kết thúc, mà còn là nguồn cảm hứng cho sự suy tư và tình cảm sâu lắng.

Trước khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trước khi đọc trang 18 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng suy luận, phân tích và tư duy phản biện để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nội dung sáng tác của những nhà thơ lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống:

+ Ca ngợi lí tưởng cách mạng, mục tiêu độc lập, tự do cho dân tộc.

+ Tôn vinh những con người anh hùng, dũng cảm chiến đấu vì Tổ quốc.

+ Phản ánh hiện thực xã hội bất công, thối nát, cổ vũ tinh thần đấu tranh.

+ Thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 19 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ, chú ý các hình ảnh cho thấy tâm trạng, cảm xúc của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cảnh ngộ của nhân vật trữ tình trong bài "Mộ" (Chiều tối) - Hồ Chí Minh:

- Khung cảnh thiên nhiên:

+ Hoàng hôn buông xuống, nhuộm màu rực rỡ nhưng cũng đầy hoang vắng, tiêu điều.

+ Tiếng chim bay về tổ, tiếng muỗi vo ve, tiếng côn trùng rả rích tạo nên bầu không khí ảm đạm, u buồn.

+ Bóng tối bao trùm, che lấp đi cảnh vật, chỉ còn lại những âm thanh u ám.

- Tâm trạng nhân vật trữ tình:

+ Buồn bã, sầu thương, cô đơn trước cảnh vật thiên nhiên.

+ Nhớ thương quê hương, gia đình, đồng chí.

+ Lo lắng cho vận mệnh của đất nước.

+ Tuyệt vọng, bế tắc trước hoàn cảnh tù đày.

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 19 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chú ý hiện tượng điệp từ ở câu 2, mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người ở câu 3.

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn về phần các biện pháp tu từ và thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Điệp từ:

+ "Trong" được điệp lại hai lần trong câu 2: "Trong tù không rượu cũng không hoa" và "Cánh hồng bay bổng giữa trời trong".

- Tác dụng: 

+ Nhấn mạnh hoàn cảnh tù đày thiếu thốn, gian khổ của Bác.

+ Tạo sự đối lập giữa không gian tù đày chật hẹp và bầu trời rộng lớn, tự do bên ngoài.

+ Nổi bật tâm hồn yêu thiên nhiên, ung dung, lạc quan của Bác.

- Mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người:

Câu 2: 

- Không gian: "Trong tù" - chật hẹp, tù đày, thiếu thốn.

- Hoạt động: "không rượu cũng không hoa" - thiếu những thú vui tao nhã.

Câu 3: 

- Không gian: "Cánh hồng bay bổng giữa trời trong" - rộng lớn, tự do, thanh bình.

- Hoạt động: "Cánh hồng bay bổng" - nhẹ nhàng, tự do, phiêu du.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ( hình ảnh, bút pháp…) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai cầu đầu của hai bài thơ, vận dụng tri thức Ngữ văn và khả năng phân tích để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

* Bài thơ Mộ:

- Hình ảnh: 

+ "Bóng tối": u ám, bao trùm, che lấp đi cảnh vật.

+ "Tiếng muỗi": vo ve, inh ỏi, tạo cảm giác khó chịu.

+ "Côn trùng": rả rích, âm thanh hỗn tạp.

- Bút pháp: 

+ Sử dụng nhiều từ ngữ gợi tả âm thanh: "vo ve", "rả rích".

+ Sử dụng phép ẩn dụ: "bóng tối" tượng trưng cho sự tù đày, bế tắc.

+ Giọng điệu u buồn, ảm đạm.

* Bài thơ Rằm tháng Giêng:

- Hình ảnh: 

+ "Trời": cao rộng, trong xanh.

+ "Cánh hồng": mỏng manh, nhẹ nhàng, bay bổng.

- Bút pháp: 

+ Sử dụng nhiều từ ngữ gợi tả hình ảnh: "trong", "bay bổng".

+ Sử dụng phép ẩn dụ: "cánh hồng" tượng trưng cho con người, cho ước mơ tự do.

+ Giọng điệu nhẹ nhàng, thanh thản.

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng của nhà thơ trong mỗi bài 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn và khả năng phân tích để thực hiện yêu cầu của đề bài.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

* Tác động:

- Trong bài Mộ: 

Thời điểm chiều tối trong bài thơ gợi lên cảm giác cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời của nhà thơ. Cảnh vật chiều tối với hình ảnh chim mỏi tìm chốn ngủ và mây lẻ loi trôi báo hiệu một ngày sắp kết thúc, mang lại sự tĩnh lặng và suy tư.

- Trong bài Nguyên tiêu:

Đêm trăng rằm tháng Giêng trong bài thơ không chỉ là bối cảnh thiên nhiên mà còn là thời điểm bàn bạc việc quân, phản ánh niềm tin và quyết tâm trong cuộc kháng chiến. Ánh trăng rằm soi sáng, mang lại cảm giác bình yên và sự gắn kết, tượng trưng cho hy vọng và sức mạnh tinh thần.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hãy làm sáng rõ sự vận động của thời gian, các hình ảnh được thể hiện trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, qua đó, nêu cảm nhận về cách nhìn cuộc sống của tác giả. 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai bài thơ, vận dụng khả năng phân tích để làm rõ được sự vận động trong thơ.  

Lời giải chi tiết:

Cách 1

* Bài Mộ:

- Thời gian: Chiều tối.

- Hình ảnh: 

+ Bóng tối bao trùm, âm thanh u ám.

+ Hình ảnh con người: lẻ loi, cô đơn.

+ Không gian: tù đày, chật hẹp.

*Bài Nguyên tiêu:

- Thời gian: Đêm trăng rằm tháng Giêng.

- Hình ảnh: 

+ Trăng sáng, cảnh vật lung linh, huyền ảo.

+ Hình ảnh con người: ung dung, thanh thản.

+ Không gian: rộng lớn, tự do.

- Cảm nhận về cách nhìn cuộc sống của tác giả:

+ Hồ Chí Minh là người có một tinh thần lạc quan, yêu đời, yêu thiên nhiên.

+ Bác luôn hướng đến những điều tốt đẹp, tươi sáng, dù trong hoàn cảnh khó khăn nhất.

+ Bác có một tâm hồn lãng mạn, phong phú và một trái tim yêu nước nồng nàn.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội họa đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai bài thơ tìm ra các chi tiết có sử dụng bút pháp hội họa.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Đồng ý: Cả hai bài thơ đều sử dụng nhiều hình ảnh thơ gợi tả, gợi cảm, tạo nên những bức tranh sinh động, giàu sức gợi.

- Bài Mộ: 

+ Bức tranh chiều tối u ám, ảm đạm với bóng tối bao trùm, tiếng côn trùng rả rích.

+ Hình ảnh con người lẻ loi, cô đơn trong không gian tù đày chật hẹp.

- Bài Rằm tháng Giêng: 

+ Bức tranh đêm trăng rằm lung linh, huyền ảo với trăng sáng, hoa nở.

+ Hình ảnh con người ung dung, thanh thản trong không gian rộng lớn, tự do.

Hai bài thơ Mộ và Rằm tháng Giêng đều sử dụng bút pháp hội họa đặc sắc, tạo nên những bức tranh sinh động, giàu sức gợi, thể hiện tâm hồn yêu thiên nhiên, yêu cuộc sống và tinh thần lạc quan của Hồ Chí Minh.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các văn bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa nguyên văn. 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn, khả năng đối chiếu, so sánh để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

* Bài thơ "Mộ"

- Các cụm từ "chim mỏi" và "chòm mây" chưa lột tả được ý nghĩa của các từ ngữ đặc tả: quyện, cô trong nguyên văn, vốn là các từ biệt đạt rất sâu sắc trạng thái tâm lí của con người

- Từ "hồng" trong bản dịch thường được hiểu là màu hồng - một tính từ chỉ màu sắc; trong khi từ hồng trong nguyên văn có ý nghĩa là đốt cháy, thắp lên, làm cho cháy rực lên,...

* Bài thơ "Rằm tháng Giêng" của Hồ Chí Minh:

- Câu 1: Nguyên văn nhấn mạnh "thời điểm" và hình ảnh vầng trăng đạt đến độ tròn đầy (chính: vừa đúng, vừa khớp; viên: tròn trịa, viên mãn). Bản dịch tuy đảm bảo được yêu cầu "nhã", nhưng chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp của ảnh sáng, màu sắc bên ngoài

- Câu 2: Nguyên văn lặp lại từ xuân ba lần, với dụng ý nhấn mạnh vẻ xuân - sắc xuân - sức xuân của sông - nước - bầu trời; từ tiếp biểu thị sự vận động nối liền - từ cận cảnh đến viễn cảnh. Bản dịch chưa thể hiện rõ điều này

- Câu 3: Cụm từ giữa dòng chưa biểu đạt được ý nghĩa của cụm từ yên ba thâm xứ (nơi khói sóng heo hút tĩnh lặng) trong nguyên văn

- Câu 4: Nguyên văn nhấn mạnh động thái căng tràn xuống làm đầy ăm ắm con thuyền bàn việc quân; còn bản dịch nhấn mạnh vẻ đẹp đầy tính nhạc (trăng ngân) vốn không có trong nguyên văn

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người tù – nhà thơ?

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng phân tích, cảm thụ văn học để thực hiện yêu cầu đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Khổ cực nhưng vẫn lạc quan:

+ Hình ảnh "dân chài lưới lững lờ sông nước" và "gánh gạo đưa chồng tiếng ca vang" cho thấy cuộc sống lao động vất vả, nhọc nhằn của người dân.

+ Tuy nhiên, họ vẫn giữ được tinh thần lạc quan, vui vẻ qua tiếng hát vang.

- Nỗi nhớ da diết:

+ Hình ảnh "gánh gạo đưa chồng" gợi nhớ đến hình ảnh người vợ tảo tần, chịu thương chịu khó, lo toan cho gia đình.

+ Nỗi quê hương da diết của người tù.

- Lòng yêu thương con người:

+ Bác Hồ quan tâm đến cuộc sống của người dân lao động, đồng cảm với những khó khăn, vất vả của họ.

+ Bác trân trọng những phẩm chất tốt đẹp của người dân: chịu thương chịu khó, lạc quan, yêu đời.

- Niềm tin vào tương lai:

+ Bức tranh cuộc sống lao động bình dị, gắn bó với thiên nhiên cho thấy niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước.

+ Bác tin tưởng vào sức sống mãnh liệt của con người, vào cuộc sống ấm no, hạnh phúc của nhân dân.

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình? 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn, vận dụng khả năng phân tích, suy luận để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Mối quan hệ hòa quyện, gắn bó:

+ Hình ảnh "thuyền" tượng trưng cho người chiến sĩ, "trăng" tượng trưng cho người nghệ sĩ.

+ "Trăng đầy thuyền" thể hiện sự hòa quyện, gắn bó giữa hai yếu tố: người chiến sĩ và người nghệ sĩ.

- Sự bổ sung, tương hỗ lẫn nhau:

+ Người chiến sĩ bảo vệ Tổ quốc, mang lại cuộc sống bình yên cho nhân dân.

+ Người nghệ sĩ mang đến cho con người những giá trị tinh thần cao đẹp.

- Cùng hướng đến mục đích chung:

+ Cả hai đều hướng đến mục đích chung: xây dựng đất nước, phục vụ nhân dân.

+ Người chiến sĩ chiến đấu bằng súng đạn, người nghệ sĩ chiến đấu bằng ngòi bút.

Hình ảnh "ánh trăng đầy thuyền" là một biểu tượng đẹp, thể hiện mối quan hệ hòa quyện, gắn bó giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ trong tâm hồn Bác Hồ. Qua đó, thể hiện phẩm chất cao đẹp và phong cách nghệ thuật độc đáo của vị lãnh tụ vĩ đại.

Sau khi đọc 8

Trả lời Câu hỏi 8 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm

Phương pháp giải:

Hiểu rõ được định nghĩa, vận dụng tri thức Ngữ văn để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Dấu ấn phong cách cổ điển trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu:

* Bài Mộ:

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú (thể thơ Đường luật)

- Ngôn ngữ: 

+ Sử dụng nhiều từ Hán Việt: "song tiền", "nguyệt", "khán", "lai", "chiều tối", "cảnh vắng", "bóng tối", "tiếng muỗi", "chim bay về tổ".

+ Sử dụng nhiều điển tích: "nguyệt lồng song", "chim về tổ".

- Hình ảnh: 

+ Sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng: "bóng tối", "tiếng muỗi", "chim bay về tổ" tượng trưng cho sự cô đơn, tù túng.

- Giọng điệu: Buồn bã, u uất, thể hiện tâm trạng của người tù trong cảnh ngộ cô đơn.

* Bài Nguyên tiêu:

- Thể thơ: Thất ngôn bát cú (thể thơ Đường luật)

- Ngôn ngữ: 

+ Sử dụng nhiều từ Hán Việt: "kim dạ", "nguyệt chính tròn", "hoa quỳnh", "hương lừng", "nhân", "song tiền", "khán", "lai".

+ Sử dụng nhiều điển tích: "trăng lồng song".

- Hình ảnh: 

+ Sử dụng nhiều hình ảnh ẩn dụ, biểu tượng: "trăng", "hoa quỳnh" tượng trưng cho vẻ đẹp thanh cao, trong sáng.

- Giọng điệu: Vui tươi, lạc quan, thể hiện tâm trạng ung dung, thanh thản của người tù.

Kết nối đọc - viết

Trả lời Câu hỏi Kết nối đọc - viết trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh lò than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh trăng đầy thuyền (Nguyên tiêu)

Phương pháp giải:

Dựa vào phần phân tích ở trên

Dựa vào kĩ năng viết đoạn văn đã được học

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Hình ảnh "lò than rực hồng" trong bài thơ "Mộ" (Chiều tối) của Hồ Chí Minh mang giá trị đặc sắc cả về nghệ thuật và nội dung. Trong bối cảnh của bài thơ, hình ảnh lò than rực hồng xuất hiện khi màn đêm buông xuống, tạo nên một điểm sáng ấm áp giữa không gian tĩnh lặng và lạnh lẽo. Điều này không chỉ khắc họa sự lao động cần cù của con người mà còn biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và niềm hy vọng giữa những khó khăn, thử thách. Về mặt nghệ thuật, hình ảnh này tạo nên sự đối lập đầy ấn tượng với bức tranh thiên nhiên tĩnh mịch trước đó, làm nổi bật tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng. Bằng cách sử dụng hình ảnh lò than rực hồng, Hồ Chí Minh đã gửi gắm thông điệp về sự kiên cường, bất khuất và niềm tin vào tương lai tươi sáng, ngay cả trong những hoàn cảnh khắc nghiệt nhất.

Bài đọc (Mộ)

>> Xem chi tiết: Văn bản Mộ (Chiều tối) (Hồ Chí Minh)

Bài đọc (Chiều tối)

>> Xem chi tiết: Văn bản Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng) (Hồ Chí Minh)