Soạn bài Mộ (Chiều tối) + Nguyên tiêu (Rằm tháng giêng) SGK Ngữ văn 12 tập 2 Kết nối tri thức

Nội dung chính

Trước khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trước khi đọc trang 18 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Theo vốn văn học của bạn, thời điểm hoàng hôn có vị trí như thế nào trong cảm hứng sáng tạo của các nhà thơ xưa và nay.

Phương pháp giải:

Vận dụng các tri thức Ngữ văn đã được học, chú ý các bài thơ xuất hiện hình ảnh này, tìm hiểu về cảm hứng chủ đạo trong các bài thơ đó.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Những khoảnh khắc như buổi bình minh, lúc hoàng hôn, hay đêm trăng rằm thường gợi cảm hứng sâu sắc cho các nhà thơ qua nhiều thời đại. Chúng không chỉ là biểu tượng của sự thay đổi, sự bắt đầu mới, và sự kết thúc, mà còn là nguồn cảm hứng cho sự suy tư và tình cảm sâu lắng.

Trước khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trước khi đọc trang 18 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hãy cho biết hình dung của bạn về nội dung sáng tác của những nhà thơ vốn lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng suy luận, phân tích và tư duy phản biện để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nội dung sáng tác của những nhà thơ lấy lí tưởng cách mạng làm lẽ sống:

+ Ca ngợi lí tưởng cách mạng, mục tiêu độc lập, tự do cho dân tộc.

+ Tôn vinh những con người anh hùng, dũng cảm chiến đấu vì Tổ quốc.

+ Phản ánh hiện thực xã hội bất công, thối nát, cổ vũ tinh thần đấu tranh.

+ Thể hiện niềm tin vào tương lai tươi sáng của đất nước.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 19 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình dung cảnh ngộ nhân vật trữ tình phải trải qua trên đường đi đày.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ, chú ý các hình ảnh cho thấy tâm trạng, cảm xúc của nhân vật trữ tình trong đoạn thơ. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cảnh ngộ của nhân vật trữ tình trong bài "Mộ" (Chiều tối) - Hồ Chí Minh:

- Khung cảnh thiên nhiên:

+ Yên bình: "Chòm mây trôi nhẹ"

+ Tiếng chim bay về tổ, tiếng muỗi vo ve, tiếng côn trùng rả rích

- Tâm trạng nhân vật trữ tình:

+ Tinh thần lạc quan và đam mê với cuộc sống

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 19 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chú ý hiện tượng điệp từ ở câu 2, mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người ở câu 3.

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn về phần các biện pháp tu từ và thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Hiện tượng điệp từ ở câu 2: "xuân". 

+ Điệp từ “xuân” nhằm nhấn mạnh sức sống và sắc xuân đang trỗi dậy khắp mọi không gian từ cao đến thấp

+ Từ xuân là chỉ khí sắc của thiên nhiên, đất trời, thể hiện sức sống, niềm tin vào tương lai của dân tộc

- Mối tương quan giữa tính chất không gian và hoạt động của con người:

Trong hoàn cảnh bấy giờ, công việc cách mạng phải diễn ra trong bí mật. Bác Hồ và các chiến sĩ chọn thời điểm đêm khuya để bàn bạc việc quân - công việc trọng đại của đất nước. Dù vậy, con người vẫn là trung tâm của bức tranh thiên nhiên này.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Nhận xét về nghệ thuật miêu tả thiên nhiên ( hình ảnh, bút pháp…) trong hai câu thơ đầu của mỗi bài thơ 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai cầu đầu của hai bài thơ, vận dụng tri thức Ngữ văn và khả năng phân tích để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

*Trong bài thơ "Mộ" của Hồ Chí Minh, thiên nhiên được miêu tả qua hình ảnh của một buổi chiều tối yên bình, với cảnh chim quyện về rừng và mây lững lờ trôi. Bằng cách sử dụng bút pháp tinh tế và những hình ảnh giản dị nhưng đầy chất thơ, bài thơ phản ánh tâm trạng của Bác khi bị giam giữ, nỗi cô đơn và khao khát tự do.

*Trong bài thơ "Nguyên tiêu":

- Hình ảnh ánh trăng: “nguyệt chính viên” - trăng đúng lúc tròn nhất.

→ Không gian bao la, tràn ngập ánh trăng.

- Sức sống của mùa xuân: “xuân giang, xuân thủy, tiếp xuân thiên”

→ Nghệ thuật điệp từ: Ba chữ “xuân” nối tiếp nhau thể hiện sức xuân và sắc xuân đang trỗi dậy. Khung cảnh tràn đầy sức sống.

→ Hai câu đầu đã khắc họa bức tranh thiên nhiên đêm rằm mùa xuân đẹp, bát ngát, rộng lớn và tràn đầy sức sống.

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Dựa vào hoàn cảnh sáng tác của mỗi tác phẩm, hãy chỉ ra tác động của thời điểm chiều tối và đêm trăng rằm tháng Giêng đến cảm xúc và tâm trạng của nhà thơ trong mỗi bài 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn và khả năng phân tích để thực hiện yêu cầu của đề bài.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Trong bài Mộ: 

Thời điểm chiều tối trong bài thơ gợi lên cảm giác cô đơn, mệt mỏi nhưng cũng đầy tinh thần lạc quan và yêu đời của nhà thơ. Cảnh vật chiều tối với hình ảnh chim mỏi tìm chốn ngủ và mây lẻ loi trôi báo hiệu một ngày sắp kết thúc, mang lại sự tĩnh lặng và suy tư.

- Trong bài Nguyên tiêu:

Đêm trăng rằm tháng Giêng trong bài thơ không chỉ là bối cảnh thiên nhiên mà còn là thời điểm bàn bạc việc quân, phản ánh niềm tin và quyết tâm trong cuộc kháng chiến. Ánh trăng rằm soi sáng, mang lại cảm giác bình yên và sự gắn kết, tượng trưng cho hy vọng và sức mạnh tinh thần.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hãy làm sáng rõ sự vận động của thời gian, các hình ảnh được thể hiện trong hai bài thơ Mộ và Nguyên tiêu, qua đó, nêu cảm nhận về cách nhìn cuộc sống của tác giả. 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai bài thơ, vận dụng khả năng phân tích để làm rõ được sự vận động trong thơ.  

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Với bài thơ Mộ:

+ Thời gian khách quan vận động từ chiều tối (qua hình ảnh chim về tổ) đến khi màn đêm buông xuống và kết thúc ở hình ảnh lò lửa; thời gian tâm trạng lại có chiều hướng khác: từ bóng tối vắng lặng (của xóm núi sơn cước) đến ánh sáng (lò lửa cháy rực) của hình ảnh cuộc sống con người rất gần gũi, thân thương,...

+ Hình tượng thơ vận động từ không gian thiên nhiên (cánh chim, chòm mây ở hai câu thơ đầu) đến khung cảnh sinh hoạt của con người (thiếu nữ xay ngô, lò lửa cháy rực ở hai câu sau).

+ Cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật: từ thiên nhiên đến con người, từ viễn cảnh đến cận cảnh, từ ngoại cảnh đến tâm cảnh. Thế giới tâm hồn của con người thể hiện rõ qua việc nhà thơ luôn hướng về ánh sáng, về cuộc sống, dẫu là trong những hoàn cảnh gian khổ nhất của thân phận.

– Với bài thơ Nguyên tiêu:

+ Thời gian khách quan vận động từ buổi tối (đêm trăng rằm tháng Giêng ở câu 1) đến đêm khuya (người chiến sĩ trở về lúc nửa đêm ở câu 4); thời gian tâm trạng hoà nhịp với “hành trình” vận động của tự nhiên (vầng trăng của thiên nhiên hướng về con thuyền bàn việc quân).

+ Hình tượng thơ vận động từ không gian chỉ có sự hiện diện của thiên nhiên (trăng rằm, sông nước, bầu trời tràn đầy khí xuân ở hai câu đầu) đến khung cảnh hoà điệu giữa thiên nhiên với con người (khói sóng vắng lặng, thuyền về chở đầy trăng ngập tràn sức xuân ở hai câu kết).

+ Cách nhìn của tác giả đối với chiều hướng phát triển của sự vật: chủ động nắm bắt những biến chuyển cụ thể, vi tế của đời sống tạo vật; từ thiên nhiên đến con người; từ ngoại cảnh đến tâm cảnh. Tâm hồn thi nhân và phong thái người chiến sĩ được thể hiện hài hoà, tinh tế.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Cả hai bài thơ đều có bút pháp hội họa đặc sắc. Bạn có đồng ý với ý kiến nhận xét này không? Vì sao? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ hai bài thơ tìm ra các chi tiết có sử dụng bút pháp hội họa.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Đồng ý: Cả hai bài thơ đều sử dụng nhiều hình ảnh thơ gợi tả, gợi cảm, tạo nên những bức tranh sinh động, giàu sức gợi.

+ Ở bài thơ Mộ: Thủ pháp đối lập giữa cái (hình ảnh) hữu hạn và vô hạn (cánh chim đơn lẻ và khung cảnh trời chiều, chòm mây cô đơn và không gian rộng lớn); thủ pháp “điểm nhãn” thể hiện qua việc tô đậm hình ảnh thiếu nữ và lò than cháy rực trong khung cảnh đêm tối miền sơn cước;...

+ Ở bài thơ Nguyên tiêu: Bút pháp tạo hình trong miêu tả bức tranh thiên nhiên (thiên nhiên mùa xuân được nhìn từ cận cảnh đến viễn cảnh, có tầng bậc ở câu thơ thứ hai); thủ pháp “hư – thực” thể hiện qua cặp hình ảnh khói sóng hư ảo và con thuyền bàn việc quân ở câu thơ thứ ba; nghệ thuật đặc tả hình ảnh ánh trăng tràn đầy con thuyền ở câu thơ thứ tư,...

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Đối chiếu các bản dịch thơ với nguyên văn của mỗi bài thơ (thông qua các bản dịch nghĩa), từ đó chỉ ra những chỗ các văn bản dịch thơ có thể chưa diễn đạt hết sắc thái và ý nghĩa nguyên văn. 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn, khả năng đối chiếu, so sánh để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

* Bài thơ "Mộ"

- Các cụm từ "chim mỏi" và "chòm mây" chưa lột tả được ý nghĩa của các từ ngữ đặc tả: quyện, cô trong nguyên văn, vốn là các từ biệt đạt rất sâu sắc trạng thái tâm lí của con người

- Từ "hồng" trong bản dịch thường được hiểu là màu hồng - một tính từ chỉ màu sắc; trong khi từ hồng trong nguyên văn có ý nghĩa là đốt cháy, thắp lên, làm cho cháy rực lên,...

* Bài thơ "Rằm tháng Giêng" của Hồ Chí Minh:

- Câu 1: Nguyên văn nhấn mạnh "thời điểm" và hình ảnh vầng trăng đạt đến độ tròn đầy (chính: vừa đúng, vừa khớp; viên: tròn trịa, viên mãn). Bản dịch tuy đảm bảo được yêu cầu "nhã", nhưng chỉ nhấn mạnh vẻ đẹp của ảnh sáng, màu sắc bên ngoài

- Câu 2: Nguyên văn lặp lại từ xuân ba lần, với dụng ý nhấn mạnh vẻ xuân - sắc xuân - sức xuân của sông - nước - bầu trời; từ tiếp biểu thị sự vận động nối liền - từ cận cảnh đến viễn cảnh. Bản dịch chưa thể hiện rõ điều này

- Câu 3: Cụm từ giữa dòng chưa biểu đạt được ý nghĩa của cụm từ yên ba thâm xứ (nơi khói sóng heo hút tĩnh lặng) trong nguyên văn

- Câu 4: Nguyên văn nhấn mạnh động thái căng tràn xuống làm đầy ăm ắm con thuyền bàn việc quân; còn bản dịch nhấn mạnh vẻ đẹp đầy tính nhạc (trăng ngân) vốn không có trong nguyên văn

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Bức tranh về cuộc sống con người được miêu tả ở hai câu sau bài thơ Mộ gợi cho bạn cảm nhận gì về tâm trạng và đời sống tâm hồn của người tù – nhà thơ?

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng phân tích, cảm thụ văn học để thực hiện yêu cầu đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Bức tranh về cuộc sống con người được gợi lên từ những hình ảnh hết sức cụ thể, chân thực, thân thương: thiếu nữ mải miết với công việc xay ngô, lò lửa cháy rực giữa đêm tối.
Người tù trên đường bị áp giải, mệt mỏi, mất tự do nhưng không ta thán, bi luỵ; toàn bộ thế giới tinh thần dường như hướng hẳn về những cảnh tượng, hình ảnh cuộc sống xung quanh, với tình cảm ấm áp, gần gũi.
– Trong cảnh ngộ bất thường, người tù cách mạng có tâm hồn thi nhân vẫn thung dung, tự tại; nhạy cảm nhận ra những gì vốn nhỏ bé, dễ khuất lấp trong hiện thực. Điều đó chứng tỏ nhà thơ – chiến sĩ Hồ Chí Minh là con người không chỉ có bản lĩnh mà còn có đời sống tâm hồn hết sức phong phú.

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Hình ảnh ánh trăng đầy thuyền trong hai câu sau bài thơ Nguyên tiêu có thể đưa đến những suy nghĩ gì về mối tương quan giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ ở nhân vật trữ tình? 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn, vận dụng khả năng phân tích, suy luận để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Mối quan hệ hòa quyện, gắn bó:

+ Hình ảnh "thuyền" tượng trưng cho người chiến sĩ, "trăng" tượng trưng cho người nghệ sĩ.

+ "Trăng đầy thuyền" thể hiện sự hòa quyện, gắn bó giữa hai yếu tố: người chiến sĩ và người nghệ sĩ.

- Sự bổ sung, tương hỗ lẫn nhau:

+ Người chiến sĩ bảo vệ Tổ quốc, mang lại cuộc sống bình yên cho nhân dân.

+ Người nghệ sĩ mang đến cho con người những giá trị tinh thần cao đẹp.

- Cùng hướng đến mục đích chung:

+ Cả hai đều hướng đến mục đích chung: xây dựng đất nước, phục vụ nhân dân.

+ Người chiến sĩ chiến đấu bằng súng đạn, người nghệ sĩ chiến đấu bằng ngòi bút.

Hình ảnh "ánh trăng đầy thuyền" là một biểu tượng đẹp, thể hiện mối quan hệ hòa quyện, gắn bó giữa người chiến sĩ và người nghệ sĩ trong tâm hồn Bác Hồ. Qua đó, thể hiện phẩm chất cao đẹp và phong cách nghệ thuật độc đáo của vị lãnh tụ vĩ đại.

Sau khi đọc 8

Trả lời Câu hỏi 8 Sau khi đọc trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra dấu ấn của phong cách cổ điển trong mỗi tác phẩm

Phương pháp giải:

Hiểu rõ được định nghĩa, vận dụng tri thức Ngữ văn để thực hiện yêu cầu của đề bài. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Với bài thơ Mộ, dấu ấn phong cách cổ điển biểu hiện rõ nét qua: thể thơ tứ tuyệt Đường luật, ngôn ngữ cô đọng, hàm súc; thi liệu, hình ảnh – không gian – thời gian ít nhiều có yếu tố ước lệ (không – thời gian trời chiều, hình ảnh chim bay về núi,...); bút pháp đối lập (cái hữu hạn và cái vô hạn, cái hữu hình và cái vô hình,...), đặc tả nội tâm (dùng từ ngữ chỉ tâm thế tồn tại của con người để miêu tả thế giới tự nhiên);..
+ Với bài thơ Nguyên tiêu, ngoài các phương diện chung về thể thơ và ngôn ngữ như trên, có thể nhận thấy dấu ấn cổ điển qua: thi liệu, hình ảnh có tính chất ước lệ (vầng trăng, mùa xuân, sông nước, khói sóng,...), có những hình ảnh có thể quan niệm là điển cố (yên ba thâm xứ); bút pháp đồng nhất hình ảnh con người và vũ trụ; nghệ thuật chấm phá, đặc tả của hội hoạ phương Đông.

Kết nối đọc - viết

Trả lời Câu hỏi Kết nối đọc - viết trang 20 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) phân tích giá trị đặc sắc của hình ảnh lò than rực hồng (Mộ) hoặc hình ảnh trăng đầy thuyền (Nguyên tiêu)

Phương pháp giải:

Dựa vào phần phân tích ở trên

Dựa vào kĩ năng viết đoạn văn đã được học

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Hình ảnh "lò than rực hồng" trong bài thơ "Mộ" (Chiều tối) của Hồ Chí Minh mang giá trị đặc sắc cả về nghệ thuật và nội dung. Trong bối cảnh của bài thơ, hình ảnh lò than rực hồng xuất hiện khi màn đêm buông xuống, tạo nên một điểm sáng ấm áp giữa không gian tĩnh lặng và lạnh lẽo. Điều này không chỉ khắc họa sự lao động cần cù của con người mà còn biểu tượng cho sức sống mãnh liệt và niềm hy vọng giữa những khó khăn, thử thách. Về mặt nghệ thuật, hình ảnh này tạo nên sự đối lập đầy ấn tượng với bức tranh thiên nhiên tĩnh mịch trước đó, làm nổi bật tinh thần lạc quan của người chiến sĩ cách mạng. Bằng cách sử dụng hình ảnh lò than rực hồng, Hồ Chí Minh đã gửi gắm thông điệp về sự kiên cường, bất khuất và niềm tin vào tương lai tươi sáng, ngay cả trong những hoàn cảnh khắc nghiệt nhất.

Bài đọc (Mộ)

>> Xem chi tiết: Văn bản Mộ (Chiều tối) (Hồ Chí Minh)

Bài đọc (Chiều tối)

>> Xem chi tiết: Văn bản Nguyên tiêu (Rằm tháng Giêng) (Hồ Chí Minh)