Soạn bài Mấy ý nghĩ về thơ SGK Ngữ văn 12 tập 1 Kết nối tri thức

Nội dung chính

Trước khi đọc

Trả lời Câu hỏi Trước khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Trong các bài nghiên cứu, phê bình về thơ bạn đã đọc, bạn thích nhất bài nào? Vì sao?

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức văn học và tư duy phân tích, tìm hiểu về những bài thơ trong diễn đàn văn học

Lời giải chi tiết:

Cách 1

1. "Phân tích bài thơ Đây thôn Vĩ Dạ" của Hoài Chân:

Bài viết này sử dụng phương pháp phân tích thi ca truyền thống để làm sáng tỏ giá trị nội dung và nghệ thuật của bài thơ "Đây thôn Vĩ Dạ" của Hàn Mặc Tử. Tác giả đã phân tích chi tiết các hình ảnh thơ, ngôn ngữ thơ, giọng điệu thơ,... để làm nổi bật vẻ đẹp độc đáo của bài thơ.

2. "Tìm hiểu về phong cách thơ Hồ Xuân Hương" của Nguyễn Đăng Mạnh:

Bài viết này đi sâu vào nghiên cứu phong cách thơ Hồ Xuân Hương, một trong những nhà thơ Nôm nổi tiếng nhất Việt Nam. Tác giả đã phân tích các đặc điểm về ngôn ngữ thơ, hình ảnh thơ, chủ đề thơ,... để làm nổi bật sự độc đáo và sáng tạo trong thơ của Hồ Xuân Hương.

3. "Giá trị hiện thực và nhân đạo trong thơ Tố Hữu" của Trần Đình Sử:

Bài viết này đánh giá giá trị hiện thực và nhân đạo trong thơ Tố Hữu, một nhà thơ lớn của Việt Nam. Tác giả đã phân tích các tác phẩm thơ tiêu biểu của Tố Hữu để làm nổi bật sự phản ánh chân thực hiện thực xã hội và tình cảm yêu nước, yêu thương con người của nhà thơ.

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chú ý một số quan niệm về thơ được tác giả nêu lên và nhận xét.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ tác phẩm, tìm ra những quan niệm về thơ được tác giả nêu lên

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Một số quan niệm về thơ

+ Có người nghĩ rằng thơ là những lời đẹp. 

+ Dưới ngọn bút của Hồ Xuân Hương , những chữ tầm thường của lời nói hằng ngày, nôm na mách qué, đã trở thành những lời thơ được truyền tụng mãi. 

+ Cũng không phải thơ là những đề tài “đẹp”, phong hoa tuyết nguyệt của các cụ ngày xưa, hoặc những nhớ mong sầu lụy của các chàng và các nàng một thời trước Cách mạng. 

+ Nhà thơ ngày nay không đi tìm cái muôn đời viển vông bên ngoài cuộc sống thực của con người. 

+ Một nhà phê bình khác cho rằng thơ khác với các thể văn ở chỗ in sâu vào trí nhớ. 

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Câu hỏi tu từ được dùng nhằm mục đích gì?

Phương pháp giải:

Tìm ra câu văn có chứa câu hỏi tu từ. Vận dụng tri thức Ngữ văn để trả lời về tác dụng của biện pháp.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

1. Nhấn mạnh vai trò của tâm hồn con người trong sáng tác thơ ca:

Câu hỏi tu từ này khẳng định rằng tâm hồn con người là nguồn gốc, là yếu tố quyết định cho sự sáng tạo thơ ca. Không có tâm hồn phong phú, nhạy cảm, không có những rung động trước cuộc sống thì không thể sáng tạo được những vần thơ hay.

2. Gợi mở suy nghĩ cho người đọc:

Câu hỏi tu từ này không chỉ là một lời khẳng định mà còn là một lời gợi mở để người đọc suy nghĩ về vai trò của tâm hồn con người trong sáng tác thơ ca. Mỗi người đọc sẽ có những câu trả lời riêng cho câu hỏi này, nhưng điều quan trọng là họ sẽ hiểu được tầm quan trọng của tâm hồn đối với việc sáng tạo thơ ca.

3. Tạo ấn tượng, thu hút sự chú ý của người đọc:

Câu hỏi tu từ này có tác dụng tạo ấn tượng, thu hút sự chú ý của người đọc. Nó khiến cho người đọc phải suy nghĩ, phải tìm kiếm câu trả lời cho câu hỏi này.

4. Khẳng định quan điểm của tác giả:

Câu hỏi tu từ này là một cách để tác giả thể hiện quan điểm của mình về vai trò của tâm hồn con người trong sáng tác thơ ca. Tác giả tin rằng tâm hồn con người là yếu tố quan trọng nhất quyết định chất lượng của một tác phẩm thơ ca.

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 72 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra các ý được triển khai ở đoạn 3

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn 3, tìm ra các ý được triển khai ở đoạn thứ 3

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Thơ là tiếng nói đầu tiên, tiếng nói thứ nhất của tâm hồn khi đụng chạm với cuộc sống

- Thơ phải có tư tưởng, có ý thức, vì bất cứ cảm xúc, tình tự nào của con người cũng dính liền với sự suy nghĩ. 

- Thơ không nói bằng ý niệm thuần túy. 

- Người làm thơ bắt chợt trong lòng mình một ý nghĩa hay tình cảm, dù thành thực và sâu sắc, cũng không vội dừng lại, đem những tiếng có vần điệu chăng lưới bắt lấy ý nghĩ hay tình cảm ấy. 

- Những hình ảnh còn tươi nguyên, mà nhà thơ tìm thấy, bao giờ cũng mới mẻ, đột ngột lạ lùng. 

Trong khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trong khi đọc trang 74 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Người viết chuyển sang bàn luận về khía cạnh nào của thơ?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn 4, đọc phần phân tích ở đoạn 1,2,3 để thấy được sự chuyển hướng bàn luận của tác giả

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Ở đoạn 4 tác giả chuyển hướng bàn luận sang các giá trị khác của chữ và tiếng trong thơ, ngoài giá trị ý niệm. Người làm thơ chọn chữ và tiếng không những vì ý nghĩa của nó, cái nghĩa thế nào là thế ấy, đóng lại trong một khung sắt.

Trong khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Trong khi đọc trang 75 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Tác giả quan niệm như thế nào về vần và các khía cạnh hình thức khác trong thơ? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn 5 tìm ra các luận điểm, cách lập luận được tác giả sử dụng 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

-  Theo tác giả những luật lệ của thơ, từ âm điệu, đến vần, đều là những thứ võ khí rất mạnh trong tay người làm thơ. Nhưng không phải hễ thiếu thứ võ khí ấy là trận đánh nhất định thua. Thiếu võ khí ấy, trận đánh gay go thêm nhiều, nhưng người làm thơ vẫn có thể thắng. 

- Theo tác giả không có vấn đề thơ tự do, thơ có vần và thơ không có vần. Chỉ có thơ thực và thơ giả, thơ hay và thơ không hay, thơ và không thơ. Mỗi thể thơ có một khả năng, một thứ nhịp điệu riêng của nó, nhưng nếu theo dõi những thời lớn của thơ đi cùng nhịp với những thời kì lớn của lịch sử, thì một thời đại mới của nghệ thuật thường bao giờ cũng tạo ra một hình thức mới. 

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Tóm lược nội dung từng phần của văn bản (theo số thứ tự) và nêu mối quan hệ giữa các phần

Phương pháp giải:

Vận dụng khả năng tóm lược nội dung, đọc kĩ văn bản và vận dụng khả năng phân tích để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Có thể khái quát nội dung từng phần như sau:

+ Phần 1: Bình luận một số quan điểm về thơ (từ“Từ trước đến nay” đến “nhưng lại không phải là thơ”).

+ Phần 2: Lí giải của tác giả về bản chất của thơ (từ“Đầu mối của thơ có lẽ ta đi tìm bên trong tâm hồn” đến “nhưng thơ thì luôn luôn đòi hỏi sự toàn bích").

+ Phần 3: Quan niệm của tác giả về vấn đề vần trong thơ và thơ tự do (từ “Cuối cùng, tôi muốn nói tới vấn đề thơ tự do” đến “giới hạn chỉ còn do sức đi xa của mình.).

Các phần có quan hệ với nhau rất chặt chẽ. Bình luận một số quan niệm về thơ (phần 1) là cơ sở để tác giả đưa ra ý kiến của mình về bản chất của thơ (phần 2). Những diễn giải về bản chất của thơ trở nên đầy đủ hơn khi bàn luận thêm một số yếu tố quan trọng của hình thức thơ (phần 3).

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Ở phần 1 của văn bản, những quan niệm nào về thơ đã được tác giả nêu lên để nhận xét? Mục đích của việc nhận xét đó là gì? 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ phần 1, tìm ra những quan niệm về thơ được tác giả nêu lên.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Một số quan niệm về thơ được nêu ở phần 1 và lời nhận xét của tác giả:

+ Thơ là những lời đẹp. Nhận xét: Không phải như vậy, vì Hồ Xuân Hương, Nguyễn Du vẫn sẵn sàng đưa vào thơ những từ ngữ tầm thường của lời nói hằng ngày.

+ Thơ là ở những đề tài đẹp. Nhận xét: Tác giả cũng phủ nhận quan niệm này, vì cho rằng, trong thơ Bô-đơ-le (Baudelaire) hay thơ của chúng ta hiện nay có nhiều bài viết về những đối tượng không hề đẹp.

+ Khác với văn xuôi, thơ dễ in sâu vào trí nhớ người đọc. Nhận xét: Quan niệm như vậy vẫn thiếu sức thuyết phục, vì chưa cắt nghĩa được lí do thơ làm cho người đọc nhớ; mặt khác, dễ nhớ không hẳn là bản chất của thơ, vì có những thứ dễ nhớ mà hoàn toàn không phải là thơ.

Việc nêu một số quan niệm như trên và đưa ra lời nhận xét nhằm mục đích hướng người đọc vượt qua những ngộ nhận, xác định sự cần thiết phải hiểu về thơ một cách sâu sắc, căn bản hơn. Đây cũng là cách đặt vấn đề cho việc trình bày quan niệm của tác giả ở phần sau.

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Chỉ ra các luận điểm thể hiện quan niệm của tác giả về thơ, phân tích cách triển khai một luận điểm tiêu biểu.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ tác phẩm, chú ý các luận điểm và cách lập luận của tác giả, vận dụng khả năng phân tích. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

– Một số luận điểm thể hiện quan niệm của tác giả về thơ:

+ Đầu mối của thơ là ở bên trong tâm hồn con người, ngôn ngữ thơ là phương tiện biểu đạt những “rung chuyển khác thường trong tâm hồn”.

+ Thơ không biểu đạt bằng ý niệm, bằng luận lí, mà bằng hình ảnh thấm đẫm cảm xúc.

+ Chữ và tiếng trong thơ phải có nhịp điệu, nhạc điệu để không chỉ gọi tên sự vật, mà còn gợi ra những ý tứ sâu xa.

Phân tích luận điểm thứ hai: Thơ không biểu đạt bằng ý niệm, bằng luận lí, mà bằng hình ảnh thấm đẫm cảm xúc được triển khai bằng các bước sau đây:

+ Mở đầu bằng câu chủ đề: “Nên thơ không nói bằng ý niệm thuần tuý".

+ Ngay sau đó, tác giả diễn giải: Nói bằng ý niệm thuần tuý là chuyện của triết học, luận lí; thơ nói bằng cảm xúc cho nên có sức mạnh lay động chiều sâu của tâm hồn con người.

+ Đưa ra một đoạn ca dao làm dẫn chứng, phân tích để thấy sự tác động vào tâm hồn con người thể hiện cụ thể như thế nào.

+ Giải thích và chứng minh để làm rõ cảm xúc của người làm thơ khiến cho hình ảnh trong thơ bao giờ cũng “mới mẻ, đột ngột lạ lùng” như được “nhìn bằng con mắt của người đầu tiên”.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Theo tác giả, điều gì đóng vai trò quan trọng trong sáng tạo thơ? Tác giả đã dùng những thao tác nghị luận nào để làm sáng tỏ điều đó?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ tác phẩm, vận dụng tri thức Ngữ văn, hiểu đúng khái niệm. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Tác giả đã phát biểu quan niệm của mình: sáng tạo thơ là tìm phương tiện phù hợp để biểu đạt những rung cảm khác thường của tâm hồn nhà thơ trước cuộc sống. Người làm thơ phải thực sự sống, gắn bó sâu sắc với thực tại, từ đó nảy sinh cảm xúc chân thực, mạnh mẽ.

Quan niệm đó đã được tác giả làm sáng tỏ bằng một số thao tác:

+ Giải thích: Thể hiện ở những câu vừa dẫn nói về bản chất của việc làm thơ.

+ Chứng minh: Hình ảnh “trời xanh”“mưa phùn” và sự tác động của chúng vào hồn người, đoạn ca dao được dẫn ra để cho thấy thơ tác động đến tâm hồn con người chứ không phải đến nhận thức lí trí.

+ Bình luận: tư tưởng trong thơ không phải là tư tưởng thuần tuý, mà là “tư tưởng dính liền với cuộc sống, ở trong cuộc sống”, “nằm ngay trong cảm xúc, tình tự.

+ Bác bỏ:“Thơ không nói bằng ý niệm thuần tuý”, vì “nói bằng ý niệm chúng ta sẽ có triết học, luận lí [...] chứ không có thơ”,...

Như vậy, các thao tác nghị luận đã được tác giả phối hợp nhuần nhuyễn, khiến cho quan điểm về sáng tạo thơ có sức thuyết phục.

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Tác giả cho rằng: “Chúng ta không nên lo thơ đi vào hình thức này hay hình thức khác…Dùng bất cứ hình thức nào, miễn là thơ diễn tả được đúng tâm hồn con người mới ngày nay”. Bạn có tán thành với quan điểm đó không? Vì sao? 

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức và tư duy phản biện để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Tôi đồng ý với quan điểm này.

Lý do:

- Hình thức thơ ca là phương tiện, không phải mục đích: Thơ ca trước hết là để diễn tả cảm xúc, suy tư của con người. Hình thức thơ ca chỉ là phương tiện để truyền tải nội dung đó. Do vậy, việc lựa chọn hình thức nào không quan trọng bằng việc hình thức đó có thể diễn tải được nội dung một cách hiệu quả hay không.

- Sự đa dạng của hình thức thơ ca: Thơ ca có nhiều thể loại, mỗi thể loại có đặc điểm riêng. Việc sử dụng đa dạng các hình thức thơ ca sẽ giúp cho thơ ca phong phú và đáp ứng được nhu cầu thể hiện nội dung đa dạng của con người.

- Sự phát triển của ngôn ngữ và xã hội: Ngôn ngữ và xã hội luôn thay đổi. Do vậy, hình thức thơ ca cũng cần thay đổi để phù hợp với sự thay đổi đó. Việc bó buộc thơ ca vào những hình thức cũ kỹ sẽ khiến cho thơ ca trở nên lạc hậu và không thể diễn tả được đúng tâm hồn con người mới ngày nay.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Theo bạn, nội dung nghị luận của văn bản còn có ý nghĩa đối với thực tế sáng tác thơ hiện nay không? Vì sao?

Phương pháp giải:

Vận dụng tri thức Ngữ văn và tư duy phản biện, phân tích, đối chiếu để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Theo tôi, nội dung nghị luận của văn bản "Mấy ý nghĩ về thơ" vẫn còn có ý nghĩa đối với thực tế sáng tác thơ hiện nay.

Lý do:

- "Mấy ý nghĩ về thơ" khẳng định vai trò của thơ ca là "tiếng nói của tâm hồn", là "sự kết hợp hài hòa giữa tình cảm và lý trí". Quan điểm này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Thơ ca vẫn là nơi con người thể hiện những cảm xúc, suy tư của mình về cuộc sống.

- "Mấy ý nghĩ về thơ" cho rằng "không nên lo thơ đi vào hình thức này hay hình thức khác". Quan điểm này khuyến khích sự sáng tạo trong sáng tác thơ ca. Thơ ca không bó buộc trong những hình thức cũ kỹ mà có thể sáng tạo với nhiều hình thức mới mẻ.

- "Mấy ý nghĩ về thơ" khẳng định thơ ca phải "phản ánh đúng hiện thực cuộc sống". Quan điểm này vẫn còn nguyên giá trị cho đến ngày nay. Thơ ca cần phải phản ánh được những vấn đề của cuộc sống, những tâm tư, nguyện vọng của con người.

Sau khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Sau khi đọc trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Từ văn bản này, bạn rút ra được điều gì bổ ích cho bản thân trong việc hiểu bản chất của thơ và việc đọc thơ?

Phương pháp giải:

Sử dụng tư duy phản biện và khả năng liên hệ vấn đề với bản thân để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Một số nét về bản chất của thơ có thể rút ra từ văn bản:

+ Thơ là tiếng nói của tình cảm, thể hiện những rung động mãnh liệt của chủ thể trước cuộc sống.

+ Ý tứ của thơ phải biểu hiện qua những hình ảnh thấm đẫm cảm xúc của chủ thể.

+ Ngôn ngữ thơ phải có nhịp điệu, giàu nhạc tính, tác động mạnh vào tâm hồn người đọc.

+ Thơ có nhiều hình thức biểu hiện rất phong phú, thơ cách luật hoặc thơ tự do, có vần hoặc không vần, điều quan trọng là phải diễn tả đúng tâm hồn của con người.

- Một số gợi ý của tác giả cho việc đọc thơ:

+ Đọc thơ cần có những rung cảm thực sự để thâm nhập vào cảm xúc của bài thơ.

+ Đọc thơ cần có những kiến thức về đặc trưng ngôn ngữ thơ để hiểu được giá trị biểu đạt của các yếu tố hình thức trong bài thơ.

Kết nối đọc - viết

Trả lời Câu hỏi Kết nối đọc - viết trang 77 SGK Văn 12 Kết nối tri thức

Viết đoạn văn (khoảng 150 chữ) trình bày cách hiểu của bạn về ý kiến: “Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc”

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và kĩ năng đã học để viết đoạn văn

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Thơ ca là tiếng nói của tâm hồn con người, là nơi con người gửi gắm những cảm xúc, suy tư của mình. Khi đọc thơ, ta như được kết nối với tâm hồn của tác giả, được đồng cảm và chia sẻ những cung bậc cảm xúc khác nhau. Chính vì vậy, có thể nói "Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc". Khi đọc thơ, ta như được sống trong thế giới ấy, được cảm nhận những gì mà tác giả muốn truyền tải. Sợi dây truyền cảm xúc ấy còn được tạo nên bởi những ngôn ngữ thơ tinh tế, giàu biểu cảm. Ngôn ngữ thơ không chỉ thể hiện ý nghĩa mà còn thể hiện cả cảm xúc của tác giả. Khi đọc thơ, ta như nghe được tiếng nói của trái tim tác giả, như cảm nhận được những rung động sâu thẳm trong tâm hồn họ.Nhờ có "sợi dây truyền cảm xúc" này mà thơ ca có thể kết nối con người với nhau. Thơ ca giúp con người hiểu thêm về nhau, về cuộc sống và về chính bản thân mình. Thơ ca giúp con người chia sẻ những niềm vui, nỗi buồn, những ước mơ và hy vọng. Có thể nói, "Bài thơ là sợi dây truyền tình cảm cho người đọc" là một ý kiến hoàn toàn đúng đắn. Thơ ca đóng vai trò quan trọng trong đời sống tinh thần của con người. Thơ ca giúp con người sống đẹp hơn, có ích hơn cho xã hội.

Bài đọc

>> Xem chi tiết: Văn bản Mấy ý nghĩ về thơ (Nguyễn Đình Thi)