Triết học Nyàya - Vai\'sesika

Những người Nyàya - Vaisesika gạt bỏ lý thuyết của Mimànsà. Họ đưa ra lý thuyết về tính tin cậy và không tin cậy mật ngoài (paratah - pràmànya - vada và paratah - apràmànya - vada). Theo họ, nhận thức có thể tin cậy (prama), nhưng cũng có thể là không tin cậy (aprama). Ví dụ, cái thừng có thể tưởng là con rắn. Nhưng tiêu chuẩn của tin cậy là gì ? Tin cậy (prama) là phản ánh không nghi ngờ (Asamdigdha) và trung thành với (yàthartha) hình ảnh (khái niệm) (anubhava) của đối tượng.

Có 4 hình thức nhận thức không đáp ứng các yêu cầu đó, được coi là không tin cậy (aprama):

1.                       Ký ức (smrti)
2.                        Nghi ngờ (sam'sava)
3.                        Sai lầm (bhrama hay Vipáryaya)
4.                        Mới là giả thiết, chưa có chứng cớ chắc chắn (tarka).

Nhưng nhận thức không tin cậy, không nhất thiết là giả. Nhận thức là đúng đắn khi nó phủ hợp với bản chất của đối tượng. Nhận thức là giả khi nó không phù hợp với bản chất của đối tượng.

Họ cho rằng thực tiễn là thước đo duy nhất để kiểm tra nhận thức. Họ đưa ra ví dụ: nước, do ảo ảnh (miraga) là giả, vì không giải khát được, còn nước trong hồ là thật, vì có thể giải khát.

Vì cho rằng đối tượng của nhận thức là tồn tại độc lập, những người Nyàya - Vai'sesika thừa nhận sự tồn tại khách quan của thế giới được nhận thức.

Những người Nyàya - Vai'sesika đưa ra lý thuyết về Padartha, tức là cái "được nhận thức Kanada chia ra 6 loại Padartha:

1.          Vật thể (dravya)
2.          Tính chất (guna)
3.          Nghiệp (karma)
4.          Cái chung, cái khái quát (sàmàya)
5.          Thuộc tính đầu tiên (visêsa)
6.          Quan hệ tồn tại (samavàya)

Về sau thêm cái thứ 7 là không tồn tại (abhva)

5.2 Lý thuyết nguyên tử

Những người Vai'sesika cho thế giới là do nguyên tử (paramànu) tạo nên. Theo họ, phần tử nhỏ nhất (trasarenu) thấy được trong ánh sáng mặt trời khi chiếu qua một lỗ nhỏ, cũng gồm những phần tử, vì nó cũng là vật thể nhận đưọc bằng mắt. Tất cả các vật thể đều có kích thước (mahat). Cứ chia mãi hạt bụi thấy đưọc qua tia nắng, thì được phần tử cuối cùng, không thể chia cắt, không có đơn vị kích thước, đó là nguyên tử.

Nguyên tử là vĩnh hằng, vô thủy vô chung. Theo phái này, nguyên tử của đất khác nguyên tử của nước... về điểm này, quan điểm của người Nyàya - Vai’sesika khác với những nguời Jaina và gần với thuyết nguyên tử của Đêmôcrít (Hy Lạp).

5.3 Lý thuyết biện luận

Phái Nyàya - Vai'sesika có những đóng góp qnan trọng cho logic hình thức.

Hình thức biện luận của phái này, có thể gọi là Ngũ đoạn luận, gần giống tam đoạn của Arixtốt.

Chẳng hạn, ta có ví dụ sau về tam đoạn luận của Arixtôt:

1. Tất cả những gì bốc khói đều có lửa cháy

2. Đồi bốc khói

3. Do đó, đồi có lửa cháy.

Những người Nyàya cũng lập luận gần như trên, nhưng thêm vào hai phần, đó là kết luận đưa ra trước và được nhắc lại cuối cùng.

Với ví dụ trên, phái này sẽ nói:

1.          Đồi có lửa cháy.
2.          Vì đồi bốc khói.
3.          Tất cả cái bốc khói đều có lửa cháy, ví dụ bếp lò.
4.          Đồi bốc khói thì không thể không có lửa cháy.
5.          Do đó, đồi có lửa cháy.

Tên gọi của các đoạn: 1. Pratijna (luận đề), 2. Hetu (nguyên nhân), 3. ưdàharana (ví dụ), 4. Upanaya (suy đoán), 5. Nigamana (kết luận)_.

Về sau những người Nyàya - Vai’sesika rơi vào hữu thần luận. Họ chứng minh rằng có thần và thần đã dùng nguyên tử để cấu tạo nên thế giới.

Loigiaihay.com