Soạn bài Viết bài văn nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm kí SGK Ngữ văn 12 tập 1 Cánh diều

Chuẩn bị

Trả lời Câu hỏi Chuẩn bị trang 102 SGK Văn 12 Cánh diều

- Đọc kĩ đề bài và xác định các vấn đề đặt ra trong đề bài

- Đọc lại hai đoạn trích Nhật kí Đặng Thùy Trâm và Một lít nước mắt. Tìm và ghi lại những chi tiết liên quan đến sự kiện, miêu tả, nghị luận trữ tình trong hai đoạn trích của hai tác giả

- Đọc kĩ các yêu cầu khi viết bài nghị luận so sánh, đánh giá hai tác phẩm văn học đã nêu ở Bài 1, phần Viết, mục 1.1 (trang 35-36) và nội dung phần Kiến thức ngữ văn về tính phi hư cấu và một số thủ pháp nghệ thuật trong nhật kí, phóng sự, hồi kí (trang 81- 82)

Phương pháp giải:

Đọc lại phần định hướng và trả lời câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Các vấn đề đặt ra trong đề bài:

- Đối tượng so sánh: Nghệ thuật trần thuật

- Phạm vi so sánh: Hai đoạn trích “ Nhật kí Đặng Thùy Trâm” ( Đặng Thùy Trâm) và “ Một lít nước mắt” ( Ki-tô A-ya)

- Những chi tiết liên quan đến sự kiện, miêu tả, nghị luận trữ tình trong hai đoạn trích của hai tác giả

a. Đoạn trích Nhật kí Đặng Thùy Trâm:

- Sự kiện: 20/7/1968; 1/1/1970; 19/5/1970

- Miêu tả:

+ Những ngày công tác bận dồn dập, thương nặng, người ít

+ Vô cùng vất vả và còn nhiều khó khăn trong công việc

+ Đôi mắt người thương binh hôm nào đau nhức tưởng như bỏ hôm nay sáng lên một phần

+ Tuổi trẻ của mình đã thấm đượm mồ hôi, nước mắt, máu xương của những người đang sống và đã chết

+ Mỗi lời nói của mẹ thấm nặng yêu thương như những dòng máu chảy về trái tim khao khát nhớ thương của con

+ ……

- Nghị luận:

+ “Ai lại không tha thiết với mùa xuân, ai lại không muốn cái sáng ngời trong đôi mắt và trên đôi môi căng mọng khi cuộc đời còn ở tuổi hai mươi?”

+ “Nhưng… tuổi hai mươi của thời đại này đã phải dẹp những lại những ước mơ hạnh phúc họ đang có…”

b. Đoạn trích Một lít nước mắt:

- Sự kiện: năm lớp mười hai, Aya phát hiện mình không thể đi được nữa. 

- Miêu tả: 

+Khi thức dậy vào buổi sáng, mình thấy đáng sợ hơn buổi tối khi phải ngủ một mình

+Khi cơ thể cứng đờ vì mệt mỏi, mình thậm chí còn mất nhiều thời gian hơn

+Nhưng sau vài ngày thì bắt đầu cảm thấy ê ẩm khắp các vết bầm trên vai và cánh tay

+Mình thì đang biết đi bỗng chuyển sang bòm giờ gần như là ngồi cả ngày, cứ như mình bị thoái hóa vậy

+Nếu cứ khóc thì những nếp nhăn trên mặt và mắt sẽ khiến khuôn mặt mình xấu xí.

+….

-Nghị luận:

+“Mình phải hít thở và tiếp tục sống, bởi mình không thể chết, chẳng có cách nào khác. Thật đáng sợ..”

Thực hành viết

Trả lời Câu hỏi Thực hành viết trang 102 SGK Văn 12 Cánh diều

Hãy so sánh nghệ thuật trần thuật của các tác giả qua hai đoạn trích “ Nhật kí Đặng Thùy Trâm” ( Đặng Thùy Trâm) và “ Một lít nước mắt” ( Ki-tô A-ya)

Phương pháp giải:

Dựa vào kiến thức và kĩ năng đã học

Lời giải chi tiết:

Trần thuật là việc giới thiệu, khái quát, thuyết minh, miêu tả đối với nhân vật, sự kiện, hoàn cảnh theo cách nhìn của một người trần thuật nhất định. Để tạo ấn tượng với người đọc, mỗi tác giả cần tận dụng nhuần nhuyễn yếu tố nghệ thuật này cho câu chuyện của mình. Vì lẽ đó, thông qua việc so sánh nghệ thuật trần thuật, giữa hai đoạn trích “ Nhật kí Đặng Thùy Trâm” ( Đặng Thùy Trâm) và “ Một lít nước mắt” ( Ki-tô A-ya), ta thấy rõ hơn ý nghĩa của hiệu quả nghệ thuật này

Trước hết, về yếu tố người kể chuyện. Cả hai đoạn trích đều sử dựng ngôi kể thứ nhất, dưới điểm nhìn của nhân vật chính. Cụ thể, trong đoạn trích “ Nhật kí Đặng Thùy Trâm”, người kể chuyện là bác sĩ Đặng Thùy Trâm.  Đây là những dòng ghi chép hàng ngày về cuộc sống nơi tuyến đầu chống Mỹ cứu nước của bác sĩ Đặng Thùy Trâm. Ở đoạn trích“ Một lít nước mắt” là nhân vật Ki-tô A-ya- một nữ sinh trung học phổ thông người Nhật Bản. Đoạn trích lànhững dòng ghi chép chân thực, xúc động về suy nghĩ và cuộc sống của  Kito Aya khi chống chọi với căn bệnh hiểm nghèo mang tên thoái hóa tiểu não khi mới mười lăm tuổi. Cuốn nhật kí đã tái hiện khoảng thời gian chống chọi với bệnh tật của cô gái Aya. Từ đó, người đọc có thể nhận thấy điểm giống của hai tác giả: Họ đều là những cô gái ở độ tuổi đôi mươi- độ tuổi thanh xuân tràn đầy sức sống; sống trong hoàn cảnh vô cùng làm việc và có đời sống tình cảm giản dị, gắn bó sâu sắc với gia đình. Ngoài ra, vẫn có sự khác nhau nhất định giữa hai nhân vật này. Về công việc, Thùy Trâm là bác sĩ nơi tuyến đầu cách mạng với công việc hàng ngày là  chữa trị cho những chiến sĩ bị thương trong quá trình chiến đấu và lên lớp giảng dạy lí luận y học cho học sinh còn A-ya vẫn là học sinh trung học phổ thông. Sống trong hai hoàn cảnh khác nhau nên tâm trạng của hai nhân vật cũng có sự khác biệt: Một bên là cô bác sĩ luôn nhiệt huyết; lạc quan; là cô chiến sĩ đầy dũng cảm, gan dạ, hết mình với lý tưởng của mình ngược lại với cô bé A-ya đau khổ, mệt mỏi khi phải chống chọi với căn bệnh quái ác. Dù vậy, A-ya vẫn có trong mình nghị lực sống mạnh mẽ. Về ước mơ của mỗi cô gái, trong thời đại kháng chiến diễn ra ác liệt thì nhân vật Thùy Trâm mong muốn đánh thắng giặc Mỹ, giành độc lập tự do cho tổ quốc còn ước mơ của A-ya là được sống một cuộc sống bình thường như bao học sinh khác. Để thực hiện được giấc mơ của mình, mỗi người có một lẽ sống riêng: Thùy Trâm có lý tưởng cao đẹp, sẵn sàng cống hiến cho đất nước, tổ quốc và A-ya có một nghị lực sống mạnh mẽ, chiến đấu chống chọi với bệnh tật.

Tiếp theo, xét về thủ pháp trần thuật kết hợp giữa kể chuyện với miêu tả, nghị luận, trữ tình. Có thể nói rằng, thủ pháp nghệ thuật này trong nhật kí của hai tác giả biểu hiện vô cùng rõ ràng, xuyên suốt từ đầu đến cuối đoạn trích. Điểm giống là đều góp phần thể hiện tính cách của nhân vật chính trong đoạn trích. Tuy nhiên, hai đoạn trích cũng có sự khác biệt. Ở đoạn trích Nhật kí Đặng Thùy Trâm: khắc họa rõ nét khung cảnh chiến trường ác liệt- nơi làm việc của bác sĩ Đặng Thùy Trâm cũng như lý tưởng, suy nghĩ của cô gái Thùy Trâm thể hiện qua các chi tiết trần thuật kết hợp miêu tả như “ Những ngày bận rộn trong công tác dồn dập, thương nặng, người ít, mọi người trong bệnh xá đều hết sức vất vả…. Khối lượng công việc quá lớn mà người không có nên một mình mình vừa phải phụ trách bệnh xá, vừa lo điều trị, vừa giảng dạy. Vô cùng vất vả và cũng còn nhiều khó khăn trong công việc, nhưng hơn bao giờ hết mình cảm thấy rằng mình đã đem hết tài năng, sức lực của mình….trong công tác bên giường bệnh.”

Trong đoạn trích Một lít nước mắt đã thể hiện hoàn cảnh chống chọi với bệnh tật của A-ya vô cùng khó khăn cũng như cảm xúc đau khổ, mệt mỏi nhưng vẫn đầy nghị lực sống qua việc kể lại cuộc đối thoại của A-ya với mẹ khi A-ya biết mình không thể đi lại được do căn bệnh bại não kết hợp các chi tiết miêu tả “Mình thì đang biết đi bỗng chuyển sang bò, giờ gần như cả ngày, cứ như mình bị thoái hóa vậy”,“ Mình bò đến bên nhà vệ sinh cách đó ba mét, hành lang lạnh cóng”, “… mẹ chẳng nói gì, nước mắt nghẹn ngào rơi xuống sàn nhà”

Qua đó, việc sử dụng thủ pháp trần thuật kết hợp giữa kể chuyện với miêu tả, nghị luận, trữ tình có hiệu quả nhất định trong từng tác phẩm. Trước hết, trong đoạn trích Nhật kí Đặng Thùy Trâm đã gíup việc miêu tả sự kiện và nhân vật trong nhật kí hiện lên sinh động. Từ đó, còn khắc họa khung cảnh chiến đấu ác liệt nơi chiến trường với biết bao nhiêu chiến sĩ đã bị thương nặng. Đồng thời, góp phần thể hiện tính cách nhân vật: là một bác sĩ luôn hết mình vì công việc cứu chữa bệnh nhân và luôn cống hiến hết tài năng, sức lực của bản thân cho cách mạng; là một cô gái có lý tưởng cao đẹp, luôn muốn cống hiến cho đất nước

Ngoài ra, hiệu quả của việc sử dụng thủ pháp nghệ thuật trên giúp đoạn trích Một lít nước mắt khắc họa đậm nét tâm trạng đau khổ, tuyệt vọng của Aya trong tình huống đầy trớ trêu này. Từ đó, cũng thể hiện vẻ đẹp trong tính cách nhân vật: Dù đau khổ tuyệt vọng nhưng cô gái Aya vẫn chưa bao giờ từ bỏ, cô vẫn luôn lạc quan, mong muốn với nghị lực sống mạnh mẽ.

Tóm lại, qua việc phân tích trên, ta thấy được việc sử dụng nghệ thuật trần thuật trong hai đoạn trích “ Nhật kí Đặng Thùy Trâm” và “ Một lít nước mắt có điểm giống và khác biệt từ đó thể hiện được giá trị nội dung, giá trị nghệ thuật của mỗi tác phẩm.

Bài tập

Trả lời Câu hỏi Bài tập viết trang 103 SGK Văn 12 Cánh diều

Đọc đoạn văn sau đây và cho biết người viết đã phối hợp những thao tác lập luận nào. 

Phương pháp giải:

Đọc kĩ đoạn văn

Đọc lại kiến thức về các thao tác lập luận

Lời giải chi tiết:

Người viết đã phối hợp những thao tác lập luận:

- Thao tác lập luận so sánh: so sánh nhật kí An- nơ Phrăng với nhật kí của Trâm để tìm ra điểm tương đồng và khác biệt

- Thao tác lập luận bình luận: người viết trình bày những quan điểm của mình về vấn đề qua các chi tiết: “Tôi tin rằng”, “Tôi muốn nhấn mạnh là”, “nhưng tôi nghĩ…”; “Và rằng bác sĩ Trâm, mặc dù cô ấy đã căm thù sôi sục người Mỹ hiếu chiến, nhưng chung quy… vô cùng khắc nghiệt”

- Thao tác lập luận phân tích : phân tích nguyên nhân dẫn đến sự khác biệt của hai cuốn nhật kí

- Thao tác lập luận chứng minh: đưa ra lý do vì sao người Mỹ dễ thông cảm với cuốn nhật kí của An- nơ Phrăng

- “ vì phát xít Đức đã từng là kẻ thù của chúng tôi và họ đã gây ra những cuộc tàn sát kinh khủng nhất trong lịch sử”