Soạn bài Hạnh phúc của một tang gia (trích Số đỏ) SGK Ngữ văn 12 tập 2 Cánh diều

Chuẩn bị 1

Trả lời Câu hỏi 1 Chuẩn bị trang 35 SGK Văn 12 Cánh diều

Xác định được vị trí, bố cục và nội dung của đoạn trích.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Vị trí: Cuối chương XIV, vô tình Xuân Tóc Đỏ làm cụ cố tổ uất lên tưởng chết. Thấy thế, hắn sợ hãi bỏ chạy. Mọi người lại cứ tưởng Xuân là một “thầy thuốc chính hiệu”, vì giận nên đã “quên mất lương tâm nhà nghề”. Đoạn trích “Hạnh phúc của một tang gia” thuộc chương XV của tiểu thuyết “Số đỏ” (nhan đề của chương đã được lược bớt). 

+ Bố cục, nội dung: 

-Phần 1 (từ đầu … "gây ra cho Tuyết nhiều vậy"): sự vui mừng của cả gia đình Tuyết trước cái chết của cụ cố tổ Hồng

-Phần 2 (tiếp … "đám cứ đi"): cảnh lố bịch của đám ma kiểu mẫu

-Phần 3 (còn lại): cảnh những người đi dự đám

Chuẩn bị 2

Trả lời Câu hỏi 2 Chuẩn bị trang 36 SGK Văn 12 Cánh diều

Phân tích được tình huống truyện, tâm lí nhân vật, đặc sắc ngôn từ và giọng điệu của đoạn trích tiểu thuyết.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- "Hạnh phúc của một tang gia" là câu chuyện xoay quanh nhân vật của một người chết là cụ Cố tổ đã ngoài 80 tuổi. Sự ra đi của cụ Cố tổ là niềm hạnh phúc của đại gia đình, từ vợ chồng ông Văn Minh, ông Phán, cậu Tú Tân đến cô Tuyết cùng với một đám con cháu, ai ai cũng vui mừng vì cái chết của cụ Cố tổ. Từ giây phút ông cụ mất, đám con cháu của cụ được dịp khoe mẽ với hàng xóm xung quanh. Đám ma được cử hành theo nghi thức hiện đại của xã hội thượng lưu phương Tây. Những thế hệ con cháu mang danh hiếu thảo trong đám tang của cụ đã mặc những bộ trang phục Âu hóa nửa tây nửa ta, những trò "mèo mả gà đồng" của dâu con những người xung quanh đó. Người đi đưa tang ai cũng làm ra vẻ mặt nghiêm chỉnh buồn rầu nhưng lại bàn bạc đủ chuyện trên đời: chuyện vợ con,nhà cửa... Trong cảnh hạ huyệt, cậu Tú Tân hướng dẫn mọi người chi tiết trong cách bố trí chụp từng bức hình. Đám ma của cụ Cố tổ chính là cuộc diễu hành được sử dụng mọi trò hề của tầng lớp thượng lưu. 

- Đặc sắc ngôn từ và giọng điệu: 

+Tác giả đã sử dụng kỹ thuật miêu tả để tạo ra sự tương phản giữa cái bê ngoài và bản chất thực sự của các hiện tượng và nhân vật. 

+Giọng điệu châm biếm, chế giễu, đả kích để chế nhạo các tình huống và nhân vật. 

+Sử dụng thủ pháp cường điệu và nói ngược.

Chuẩn bị 3

Trả lời Câu hỏi 3 Chuẩn bị trang 36 SGK Văn 12 Cánh diều

Hiểu được ý nghĩa của nhan đề, xác định được mối liên hệ giữa nhan đề với chủ đề, tư tưởng, cảm hứng của tác phẩm.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

+ Cách đặt tên nhan đề rất lạ, gây cảm giác tò mò, chú ý cho người đọc 

+ Thể hiện một mâu thuẫn trào phúng, một nghịch lý nực cười: trong tang gia mà lại có hạnh phúc.

🡪 Thông qua ngòi bút trào phúng và cách xây dựng nhan đề, tình huống truyện, Vũ Trọng Phụng đã làm bật lên cái lố lăng của xã hội lúc bấy giờ.

Chuẩn bị 4

Trả lời Câu hỏi 4 Chuẩn bị trang 36 SGK Văn 12 Cánh diều

Tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Vũ Trọng Phụng

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

+ Vũ Trọng Phụng (1912 – 1939) sinh tại Hà Nội, trong một gia đình nghèo. 

+ Quê quán: Làng Hảo (Bần Yên Nhân), huyện Mĩ Hào, tỉnh Hưng Yên. 

+ Vũ Trọng Phụng bắt đầu có truyện đăng báo từ năm 1930. Ngoài tên thật, ông còn có bút danh là Thiên Hư.

+ Một số tác phẩm: Giông tố, Số đỏ, Vỡ đê (1936), Lấy nhau vì tình (1937),…

+ Sáng tác của ông toát lên niềm căm phẫn mãnh liệt cái xã hội đen tối, thối nát đương thời. 

Trong khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Trong khi đọc trang 37 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý giọng điệu của người kể chuyện

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nghệ thuật trào phúng của Vũ Trọng Phụng còn hiện ra ở giọng điệu trong cách kể chuyện. Nhà văn sử dụng giọng kể dửng dưng, giễu cợt, thậm chí bằng những lời ác khẩu. Luôn luôn có sự khập khiễng giữa sự vật được nói tới giọng điệu câu văn.

Trong khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Trong khi đọc trang 37 SGK Văn 12 Cánh diều

Ý nghĩ của mọi người trong tang gia như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Ông Phán mọc sừng lúc này lại cảm thấy hạnh phúc vì được thêm số tiền, đó chính là vài nghìn đồng bù khoản bị vợ cắm sừng. 

+ Con trai của cụ - cụ Cố Hồng cũng nhắm mắt mơ màng đến  cái lúc cụ mặc áo gai, lụ khụ chống gậy, để cho thiên hạ thấy được sự đau khổ. 

+ Ông Văn Minh lại rất thích thú với cái chúc thư kia sẽ vào  thời kì thực hành chứ không phải là lý thuyết viển vông nữa.

+ Cậu tú Tân lại sướng điên người lên, vì chỉ có lúc này mới có thể trổ tài chụp ảnh, trong khi đó thì bà Văn Minh nôn nao chờ lăng xê những kiểu đồ tang tân thời của hiệu may Âu hóa. 

+ Cô Tuyết lại thêm vui mừng khi lại có dịp khoe với thiên hạ cái cơ thể gợi cảm qua làn áo tang mỏng manh kia như thể nói rằng “chưa đến nỗi đánh mất chữ trinh”.

Trong khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Trong khi đọc trang 38 SGK Văn 12 Cánh diều

Mọi người trong tang gia đã “bối rối” ra sao?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Người chết được khâm liệm mà chưa thấy cụ Hồng ra lệnh phát phục mặc dầu mọi công việc cử hành tang lễ đã quyết định xong xuôi. 

+ Phái trẻ la ó lên rằng phái già chậm chạp. 

+ Cậu tú Tân thì cứ điên người lên vì cậu đã sẵn sàng mấy cái máy ảnh mà mãi cậu không được dùng đến. 

+ Bà Văn Minh thì sốt cả ruột vì mãi không được mặc những đồ xô gai tân thời, cái mũ mấn trắng viền đen - dernières créations! 

+ Ông Typn rất bực mình vì mãi không được thấy những sự chế tạo của mình ra mắt công chúng để xem cái báo chí phê bình ra sao. 

+ Kỳ thuỷ sở dĩ chưa phát phục chỉ vì chuyện Tuyết, hay việc Xuân Tóc Ðỏ đã gây ra cho Tuyết vậy. 

Trong khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Trong khi đọc trang 38 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý ý nghĩ, tâm trạng và hành động của nhân vật Tuyết.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Ý nghĩ của Tuyết: “Tại sao Xuân lại không đến phúng viếng gì cả? Tại sao Xuân lại không đi đưa? Hay là Xuân khinh mình?” 

+ Tâm trạng của Tuyết: đau khổ, muốn tự tử, cảm thấy như bị kim châm vào lòng. 

+ Hành động: Tuyết mặc bộ y phục Ngây thơ – cáo áo dài voan mỏng, trong có coóc – sê, Tuyết mời quan khách trầu cau và thuốc lá. 

Trong khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Trong khi đọc trang 40 SGK Văn 12 Cánh diều

Chú ý cử chỉ, hành động, lời nói của các nhân vật khi đi đưa tang.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi. 

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ “Họ chim nhau, cười tình với nhau, bình phẩm nhau, chê bai nhau, ghen tuông nhau, hẹn hò nhau, bằng những vẻ mặt buồn rầu của những người đi đưa ma.”

+ Người đi đưa thì thào với nhau: “Con bé nhà ai mà kháu thế? – Con bé bên cạnh đẹp hơn nữa! ….”

Trong khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Trong khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Câu "Đám cứ đi..." được lặp lại ở đây có tác dụng gì?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Tác dụng :

+ Nhấn mạnh đám ma vẫn đang được diễn ra nhưng tất cả những người đi đám đều mang những tâm tư, mục đích riêng mà không quan tâm đến đám ma này.

+ Ngụ ý bản chất lố bịch, vô lương tâm trong xã hội thượng lưu vẫn ngang nhiên tiếp diễn và chưa có dấu hiệu dừng lại.

+ Tạo nên giọng văn trào phúng, mỉa mai

Trong khi đọc 7

Trả lời Câu hỏi 7 Trong khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Hình dung bối cảnh và hành vi của nhân vật ông Phán.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Ông ta háo hức, mong muốn được gặp ngay Xuân để trả nốt 5 đồng tiền mua chuộc, hòng giữ chữ tín, dù cho hắn có chỉ tay vào mũi ông ta mà bảo rằng "Thưa ngài, ngài là một người chồng mọc sừng". Nhưng làm sao để gặp và đưa tiền cho Xuân một cách trót lọt? Ông Phán đã phải tự mình đi vào một vở kịch, vở kịch đau khổ, vở kịch mà một người cháu rể quý hóa khóc vật vã trước linh cữu của ông cụ cố bất hạnh. Ban đầu, sau khi cụ cố Hồng khóc nhiều đến mức "kiệt sức" và ngất đi thì ông Phán tiếp tục cái màn khóc lóc vật vã ấy với tiếng khóc "Hứt...hứt...hứt" kỳ quái. Ông Phán phải cố khóc sao cho giống thật, "khóc quá, muốn lặng đi" để có cớ dựa vào Xuân, để Xuân đỡ cho khỏi ngã, "cứ oặt người đi, khóc mãi không thôi", thế rồi nhân cái cơ hội đang đau buồn, bối rối ấy, ông ta dúi hẳn vào tay Xuân 5 đồng bạc gấp tư, mà không một ai biết dưới cái cái sự thân thiết, đỡ đần tận tình lố bịch như thật kia là một cuộc giao dịch, một cuộc giữ chữ tín hài hước.

Sau khi đọc 1

Trả lời Câu hỏi 1 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Hãy cho biết mối liên hệ giữa nhan đề Hạnh phúc của một tang gia và tình huống truyện

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Nhan đề này phù hợp với đoạn trích 

+ Từ nhan đề và tình huống truyện, ta thấy được sự mâu thuẫn nực cười. Trong nhà có tang, đám đang luôn gắn liền với sự mất mát, đau thương nhưng trong đoạn trích này sự đau thương đã được thay thế bằng niềm hạnh phúc, cảm giác như đây là điều mà họ mong chờ, khao khát từ lâu và nay đã trở thành hiện thực.

+ Từ đó tác giả đã phơi bày những trò lố lăng, phi đạo đức lẫn truyền thống của kẻ sống núp dưới gót giày của bọn thực dân xâm lược, một bức tranh toàn cảnh của xã hội đương thời mục rữa, thối nát.

Sau khi đọc 2

Trả lời Câu hỏi 2 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Tâm trạng và hành động của những người trong tang gia như thế nào? Theo em, tác giả đã phản ánh được điều gì về tình cảm gia đình và đạo đức xã hội thời bấy giờ?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Tâm trạng và hành động của những người trong tang gia:

+ Cụ Hồng: mong chờ đến lúc cụ được mặc đồ xô gai, lụ khụ chống gậy, vừa ho vừa mếu để được thiên hạ trầm trồ về đám tang và cây gậy.

+ Phán mọc sừng: mừng rỡ vì được cụ Hồng cho thêm vài nghìn đồng

+ Ông Văn Minh: Hào hứng vì chúc thư sắp được thực hiện

+ Cô Tuyết: Chỉ nghĩ về Xuân và tự vấn vì sao chưa thấy Xuân xuất hiện, không vui vẻ gì vì Xuân chưa đến. Mặc bộ y phục ngây thơ với áo dài voan mỏng hở nách và nửa vú cùng một cái mũ mấn.

+ Cậu Tú tân vui mừng vì cuối cùng cũng được sử dụng mấy cái máy ảnh mãi không được dùng đến

+ Bà Văn Minh sốt ruột vì mãi không được mặc những xô gai tân thời

+ Ông Typn bực mình vì mấy chế tạo của mình chưa thấy báo chí phê bình ra sao

Sau khi đọc 3

Trả lời Câu hỏi 3 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Quá trình đưa tang được tác giả quan sát và miêu tả như thế nào? Chỉ rõ những biểu hiện của phong cách hiện thực được thể hiện qua cách quan sát, miêu tả đó.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

+ Cảnh cất đám: Thành thử tang gia ai cũng vui vẻ. Riêng Tuyết thì buồn bã vì không thấy Xuân đến phúng viếng. Ngoài những người trong gia đình, cảnh cất đám có sự xuất hiện của cảnh sát Min Đơ và Min Toa “sung sướng cực điểm” vì có việc làm, bạn bè cụ cố Hồng có dịp khoe khoang các loại râu ria cùng những huân huy chương một cách lố bịch, kệch cỡm, đám trai thanh gái lịch: có dịp hẹn hò tình tứ, “chim chuột nhau” 🡪 sự giả tạo, thiếu văn hóa, sư cụ Tăng Phú thì “sung sướng vênh váo”

+ Cảnh đưa đám:Bề ngoài đám tang được tổ chức long trọng nhưng chẳng khác nào đám rước nhố nhăng, hổ lốn: có đủ kiệu bát cống, lợn quay đi lọng, kèn Tây, kèn Ta, kèn Tàu, vòng hoa, câu đối….; người đưa tang rất đông nhưng chẳng ai thương xót cho người quá cố.  

+ Cảnh hạ huyệt: Cậu Tú Tân thì dàn dựng việc chụp hình một cách giả dối và vô văn hóa, cụ cố Hồng cũng ho, khóc, mếu, khạc... Ông Phán thì oặt người, khóc ngất đi “Hứt, hứt, hứt” nhưng không quên diễn việc làm ăn bí mật với Xuân: dúi nhanh vào tay Xuân Tóc Đỏ một cái giấy bạc năm đồng gấp làm tư.

🡪 Từ đó ta thấy được ngòi bút trào phúng bậc thầy của tác giả, tình huống truyện được xây dựng độc đáo, phát hiện những chi tiết đối lập gây gắt cùng tồn tại trong một con người, sự vật, sự việc, các thủ pháp cường điệu, nói ngược, nói mỉa,…Nghệ thuật miêu tả nhân vật biến hóa, linh hoạt và sắc sảo đến từng chi tiết.

Sau khi đọc 4

Trả lời Câu hỏi 4 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Hãy phân tích một số nét đặc sắc về nghệ thuật trào phúng của tác giả Vũ Trọng Phụng qua đoạn trích Hạnh phúc của một tang gia (Gợi ý: cách đặt nhan đề, tạo tình huống mâu thuẫn, cách tác giả dùng từ ngữ, so sánh, đặt câu và sử dụng giọng điệu,...).

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Nhan đề: chứa những cụm từ mang ý nghĩa trái ngược, hạnh phúc – tang gia, sự đối lập mâu thuẫn thú vị tạo tiếng cười nhưng lại là sự châm biếm mỉa mai. Bật lên cái lố lăng của xã hội lúc bấy giờ.

- Xây dựng tình huống trào phúng: tình huống trào phúng, tang gia mà lại hạnh phúc. Trong không khí đáng ra phải đau buồn thì cả gia đình lại không giấu nổi niềm hạnh phúc.

- Ngôn từ: Hài hước, châm biếm thể hiện qua:

+ Cách gọi tên sự vật hài hước (kèn bú dích, lốc bốc xoảng, Bắc đểu bội tinh, Long bội tinh,…)

+ Cách đặt tên nhân vật gây cười (Xuân tóc đỏ, ông lang Tì và ông lang Phế,…)

+ Cách diễn đạt vừa vô lí vừa có lí, chứa nhiều mâu thuẫn “Họ chim nhau, cười tình với nhau, bình phẩm nhau, chê bai nhau, ghen tuông nhau, hẹn hò nhau, bằng những vẻ mặt buồn rầu của những người đi đưa ma”

Sau khi đọc 5

Trả lời Câu hỏi 5 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Qua đoạn trích này, Vũ Trọng Phụng nêu lên thông điệp gì? Theo em, thông điệp ấy có ý nghĩa như thế nào trong bối cảnh xã hội ngày nay?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

- Thông điệp: Lời phê phán, vạch trần hiện thực xã hội nửa thực dân, nửa phong kiến đang chạy theo lối sống Văn minh Âu hóa. Một xã hội mà đạo đức suy thoái, con người trở nên vô tình. Lên án bộ phận tư sản thành thị đang chạy theo lối sống lố lăng, đồi bại.

- Ý nghĩa: Tác phẩm là lời cảnh tỉnh con người trong bối cảnh xã hội ngày nay, khi nhịp sống ngày càng trôi nhanh, những giá trị văn hóa đang dần mai một, chúng ta cần biết yêu thương và san sẻ, đừng trở nên vô cảm, lạnh lùng, luôn hướng về nguồn cội, hướng đến những giá trị tốt đẹp.

Sau khi đọc 6

Trả lời Câu hỏi 6 Sau khi đọc trang 41 SGK Văn 12 Cánh diều

Em thích nhất chi tiết nghệ thuật nào trong văn bản Hạnh phúc của một tang gia? Vì sao?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Đối với em, nghệ thuật đặc sắc nhất trong Hạnh phúc của một tang gia chính là nghệ thuật trào phúng. Bởi chất trào phúng đã tạo nên tiếng cười cho tác phẩm, tạo nên sức hút, làm người đọc không khỏi bất ngờ và tò mò trước diễn biến của câu chuyện. Thông qua đó, nhằm đả kích, châm biếm những hiện tượng xấu xa trong đời sống xã hội, giúp tác giả vạch trần bộ mặt xấu xa của giới thượng lưu. Có thể nói, trong Hạnh phúc của một tang gia chất trào phúng đã đạt đến độ đỉnh cao, từ nghệ thuật ấy đã trở thành công cụ đưa đến những cái nhìn hiện thực sâu sắc.