Soạn bài Lão Hạc SGK Ngữ văn 12 tập 1 Chân trời sáng tạo

1. Bối cảnh

- Nông thôn: nơi ở phần lớn dân số.

- Bị tác động nặng nề bởi chính sách khai thác thuộc địa của Pháp.

2. Chính sách của thực dân Pháp

- Bị chiếm đoạt ruộng đất → lập đồn điền, giao cho địa chủ tay sai.

- Thuế khóa chồng chất: thuế thân, thuế muối, thuế rượu, thuế thuốc phiện...

- Bắt phu, đi lính, sưu dịch nặng nề.

3. Đời sống kinh tế

- Nghèo đói, thiếu ăn thường xuyên.

- Nợ nần, bị địa chủ – cho vay nặng lãi bóc lột.

- Phân hóa xã hội: một ít phú nông giàu có, đa số nông dân nghèo khổ.

4. Đời sống xã hội – tinh thần

- Bị áp bức, thất học, hủ tục nặng nề.

- Cường hào, ác bá lộng hành ở nông thôn.

- Tinh thần đấu tranh dâng cao: tham gia Xô viết Nghệ Tĩnh (1930–1931), khởi nghĩa, Việt Minh.

5. Đặc điểm nổi bật trước Cách mạng tháng Tám

- Nông thôn còn khép kín theo làng xã.

- Mâu thuẫn giai cấp gay gắt: nông dân – địa chủ, nhân dân – thực dân.

- Đời sống khốn cùng (đỉnh điểm nạn đói 1945).

- Nông dân: lực lượng cách mạng đông đảo, nòng cốt.

Ông giáo vừa thương lão Hạc nghèo khổ, bất hạnh, vừa xót xa cho tình cảnh người nông dân bị dồn đến bước đường cùng.

Đây là lời kể của ông giáo

Tình cảm, thái độ của lão Hạc dành cho con: Ông già gầy gò hằng ngày vẫn sống ở đó, quyết tâm giữ mảnh vườn, ngôi nhà của mình cho thằng con trai. Ông mong những điều tốt đẹp sẽ đến với con trai của mình. Hằng ngày, lão vẫn mong mỏi đứa con nơi phương xa.

Lão Hạc là người cha yêu thương con vô bờ, dù nghèo nhưng vẫn muốn dành những điều tốt đẹp nhất cho con, hi vọng một ngày nào đó con sẽ trở về.

Lão Hạc là người hết mực yêu thương con chó vàng, coi nó như một người bạn; đau khổ, day dứt của Lão Hạc sau khi bán cậu Vàng.

Lão Hạc là một người tốt, có trái tim nhân hậu và giàu lòng yêu thương. Lão đau đớn, tự trách vô cùng, lão thấy có lỗi với cậu Vàng.

Đây là lời của nhân vật tôi

Không đồng tình với suy nghĩ của ông giáo vì lão Hạc là một người giàu lòng tự trọng, một người thương con, day dứt vì bán chó, ngại nhờ cậy hàng xóm thì không thể nào theo gót Binh Tư được.

Tôi có đồng tình với suy nghĩ của ông giáo về lão Hạc trong đoạn này vì nghèo khó đến cùng cực sẽ đẩy chúng ta vào ngõ cụt của cuộc đời, làm chuyện trái lương tâm vì miếng cơm manh áo. Căn bản trước khi thành người xấu thì ai cũng là người tốt.

Lão Hạc là một người nông dân nghèo, vợ mất sớm, chỉ có một mảnh vườn và người con trai. Vì không có tiền cưới vợ, con trai lão Hạc sinh phẫn chí đi lên đồn điền cao su với lời thề khi nào kiếm được bạc trăm mới trở về. Từ đó, lão Hạc sống thui thủi một mình với con chó Vàng làm bạn, bòn vườn sống qua ngày. Sau trận ốm dai dẳng, lão không còn sức đi làm thuê được nữa. Rồi lại bão mất mùa, lão rơi vào hoàn cảnh khó khăn, cơ cực bội phần. Vì muốn giữ lại mảnh vườn cho con trai về có cái sinh sống, Lão Hạc dằn vặt lương tâm mình khi quyết định bán đi con chó Vàng. Lão nhờ ông giáo trông hộ mảnh vườn cho con trai và gửi tiền làm ma để không phiền hàng xóm. Lão Hạc xin ít bã chó của Binh Tư. Biết được chuyện này, ông giáo rất buồn vì nghĩ rằng con người như lão Hạc chỉ vì cái nghèo đói mà cũng bị tha hoá. Rồi lão chết đột ngột, dữ dội và đau đớn. Không ai biết vì sao lão chết trừ Ông Giáo và Binh Tư.

Lão Hạc là một người nông dân nghèo khổ, sống cô đơn với con chó Vàng sau khi con trai phẫn chí bỏ đi làm đồn điền cao su vì không có tiền cưới vợ. Do tuổi già sức yếu, Lão không thể làm thuê kiếm sống, buộc phải bán đi mảnh vườn và đàn chó Vàng để lấy tiền trang trải cuộc sống. Lão gửi gắm số tiền bán chó cho ông giáo và dặn dò ông giáo nhiều việc, trong đó quan trọng nhất là giữ gìn mảnh vườn cho con trai Lão. Cuộc sống của Lão ngày càng túng quẫn, Lão phải ăn khoai, ăn sung, thậm chí ăn cả mả con chó Vàng. Khi không còn cách nào khác, Lão tìm đến Binh Tư, một người chuyên rình mò bắt chó, để xin bả chó. Lão Hạc tự kết liễu đời mình bằng cách ăn bả chó. Sau khi Lão Hạc chết, ông giáo mới hiểu được nguyên nhân cái chết của Lão và thương xót cho số phận bi đát của người bạn già.

- Nét tính cách của nhân vật lão Hạc: Lão Hạc là một người nông dân có mảnh đời vô cùng nghèo khổ, bất hạnh nhưng lại luôn giữ được nhân cách trong sạch, tâm hồn thanh cao.

a. - Yêu thương con sâu nặng.

- Giản dị, chân chất, trung thực.

- Tự trọng, giàu lòng tự trọng và nhân phẩm.

b. Hoàn cảnh sống đã tác động đến tính cách của nhân vật Lão Hạc.

- Một ông lão khiêm cung trong cử chỉ, tinh tế trong đối xử, hiểu đời, hiểu người nhưng bất lực và đau đớn tự giày vò về sự bất lực ấy.

- Là con người có lòng tự trọng rất cao.

- Một người cha thương con vô bờ, quên mình cho cuộc sống của con - một sự hi sinh cao cả.

- Lão đúng như tên gọi của lão, con hạc già thanh cao giữa cuộc đời lầm than, ô trọc, bụi bặm.

-> Lão Hạc đại diện cho tầng lớp người nông dân nghèo khổ, túng quẫn trong xã hội đương thời.

a. Lão Hạc tiêu biểu cho tầng lớp nông dân Việt Nam trước cách mạng.

b. Hoàn cảnh sống nghèo khổ, cô đơn, túng quẫn đã tác động mạnh mẽ đến số phận và tính cách của Lão Hạc:

- Số phận bi đát: Lão phải bán đi mảnh vườn, đàn chó Vàng, thậm chí phải ăn bả chó để tự tử.

- Tính cách: Lão trở nên cẩn trọng, đề phòng, lo toan, chắt bóp từng đồng.

- Tuy nhiên, trong hoàn cảnh khó khăn, Lão vẫn giữ được những phẩm chất tốt đẹp: yêu thương con sâu sắc, hiền lành, chất phác, sống có trách nhiệm, biết yêu thương, trân trọng những điều nhỏ bé.

- Ngôi kể: Ngôi thứ nhất

- Điểm nhìn: Điểm nhìn từ nhân vật tôi

→ Tác dụng:

+ Là người gần gũi, chứng kiến toàn bộ cảnh đời của lão Hạc nên câu chuyện do ông giáo thuật lại sẽ trở nên chân thực, giàu cảm xúc.

+ Việc kể ở ngôi thứ nhất khiến cho mạch kể linh hoạt.

 - Ngôi kể:

+ Truyện "Lão Hạc" được kể theo ngôi thứ nhất (tôi - ông giáo).

 - Điểm nhìn:

+ Điểm nhìn trong truyện "Lão Hạc" là điểm nhìn của nhân vật "tôi" (ông giáo).

 - Tác dụng của cách sử dụng ngôi kể, điểm nhìn:

+ Ngôi thứ nhất:

Giúp cho câu chuyện chân thực, sinh động hơn như được kể lại từ chính người trong cuộc.

Tạo sự gần gũi, đồng cảm giữa người đọc với nhân vật "tôi" và Lão Hạc.

- Điểm nhìn của nhân vật "tôi":

Giúp cho người đọc hiểu rõ tâm tư, tình cảm của Lão Hạc.

Giúp cho người đọc thấy được sự quan tâm, đồng cảm của nhân vật "tôi" đối với Lão Hạc.

Giúp cho người đọc có cái nhìn khách quan về cuộc sống của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám

Các chi tiết, từ ngữ thể hiện suy nghĩ, cảm nhận của ông giáo: như “lão Hạc là một người lương thiện”, “còn đáng kính hơn nhiều người giàu có”, “chao ôi!”, cùng những dòng trăn trở về việc “cố tìm mà hiểu” con người.

Nhận xét: Qua đó, có thể thấy ông giáo nhìn lão Hạc bằng ánh mắt thấu hiểu, thương cảm và kính trọng. Ông không chỉ xót xa cho số phận nghèo khổ mà còn trân trọng nhân cách cao đẹp của lão, thể hiện quan niệm nhân đạo sâu sắc của Nam Cao.

- Về cái chết của Lão Hạc:

+ Cái chết của Lão Hạc là một cái chết đầy thương tâm và bi đát. Nó cho thấy số phận bi thảm của người nông dân trong xã hội phong kiến Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám. Lão Hạc là một người nông dân hiền lành, chất phác, chăm chỉ, yêu thương con sâu sắc nhưng lại phải chịu đựng cảnh nghèo đói, bất hạnh. Lão đã cố gắng bám víu lấy cuộc sống, nhưng cuối cùng không thể qua khỏi và phải chọn cái chết để bảo toàn mảnh vườn cho con trai.

+ Cái chết của Lão Hạc là lời tố cáo xã hội phong kiến bất công đã đẩy người nông dân vào bước đường cùng. Nó cũng thể hiện sự bất lực của Lão Hạc trước hoàn cảnh. Lão không thể làm gì khác để bảo vệ con trai mình và mảnh vườn của mình.

 - Về việc nhân vật ông giáo có lúc không hiểu hoặc hiểu lầm Lão Hạc:

+ Ông giáo là người gần gũi, thân tình với Lão Hạc. Ông là người hiểu rõ Lão Hạc hơn ai hết. Tuy nhiên, vẫn có lúc ông giáo không hiểu hoặc hiểu lầm Lão Hạc.

- Có thể có một số lý do giải thích cho điều này:

+ Lão Hạc là một người có lòng tự trọng cao. Lão không muốn làm phiền người khác nên đã giấu diếm ông giáo về hoàn cảnh thực sự của mình.

+ Lão Hạc là một người đàn ông già, cô đơn. Lão không có ai để chia sẻ những tâm tư, tình cảm của mình.

+ Ông giáo cũng là một người có nhiều lo toan. Ông có gia đình để lo lắng nên không thể dành hết thời gian để quan tâm đến Lão Hạc.

a. - Đoạn văn thể hiện quan niệm của ông giáo về cách nhìn nhận, đối xử với con người: muốn hiểu và thương người thì cần phải đặt mình vào hoàn cảnh của họ, nhìn sâu vào bản chất chứ không dừng lại ở bề ngoài.

- Ông giáo đã "cố tìm mà hiểu" lão Hạc bằng sự cảm thông và thấu hiểu: nhận ra đằng sau vẻ ngoài “gàn dở” là một con người hiền lành, trung thực, giàu tình thương, giàu lòng tự trọng; thấy được nỗi đau khổ, giằng xé của lão khi phải bán chó, khi sống nghèo túng, cô đơn, khi chọn cái chết để giữ nhân phẩm.

b. - Quan niệm này rất đúng đắn và có ý nghĩa nhân văn sâu sắc: dạy con người phải biết sống thấu cảm, nhìn người bằng sự bao dung và nhân ái, không vội vàng phán xét hay lạnh lùng vô cảm.

- Trong cuộc sống hôm nay, điều đó vẫn còn nguyên giá trị: mỗi người đều có hoàn cảnh riêng, nếu ta biết nhìn sâu để thấu hiểu, chúng ta sẽ bớt định kiến, biết cảm thông, chia sẻ và sống nhân ái hơn.

a. Phân tích ngữ cảnh:

- Lời nói: Lời nói này được nhân vật ông giáo - người kể chuyện trong tác phẩm Lão Hạc - thốt ra.

- Đối tượng: Lời nói này được ông giáo nhắc nhở bản thân và người đọc về tầm quan trọng của việc thấu hiểu người khác.

- Hoàn cảnh: Lời nói này xuất hiện sau khi ông giáo hiểu ra nguyên nhân cái chết bi thảm của Lão Hạc. Ông giáo đã hối hận vì không hiểu được hoàn cảnh và nỗi khổ tâm của Lão Hạc.

- Mục đích: Lời nói này thể hiện sự thức tỉnh của ông giáo về tầm quan trọng của việc thấu hiểu con người. Đồng thời, tác giả nhắc nhở người đọc về bài học nhân văn sâu sắc này.

b. Ý nghĩa, tác dụng của tinh thần “cố tìm mà hiểu" “những người quanh ta":

- Đối với nhà văn Nam Cao:

+ Giúp ông sáng tạo nên những nhân vật chân thực, sinh động:

Nhờ thấu hiểu cuộc sống và con người, Nam Cao đã xây dựng nên những nhân vật mang đậm dấu ấn hiện thực, có tính cách phức tạp, nội tâm sâu sắc như Lão Hạc, Binh Tư, ông giáo,...

Các nhân vật của Nam Cao không chỉ gây ấn tượng bởi số phận bi thảm mà còn bởi tâm hồn đẹp đẽ và những phẩm chất tốt đẹp ẩn sâu bên trong.

+ Giúp ông thể hiện giá trị nhân đạo sâu sắc trong tác phẩm:

Nhờ thấu hiểu nỗi khổ của người nông dân, Nam Cao đã thể hiện sự đồng cảm sâu sắc với họ và lên án xã hội phong kiến bất công đã đẩy họ vào bước đường cùng.

Các tác phẩm của Nam Cao không chỉ tố cáo xã hội thối nát mà còn ca ngợi những phẩm chất tốt đẹp của người nông dân Việt Nam.

Cuộc sống của người nông dân Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 qua truyện ngắn Lão Hạc: bị áp bức chà đạp, đời sống của họ vô cùng nghèo khổ. Những đau đớn và tủi nhục được thể hiện một cách trung thực, làm cho người đọc cảm nhận sâu sắc nỗi khổ vật chất của người nông dân.

Qua tác phẩm Lão Hạc, ta có thể nhận thấy cuộc sống của người dân nghèo ở nông thôn Việt Nam trước Cách mạng tháng Tám năm 1945 vô cùng bi thảm và đầy bất công:

- Cái nghèo đeo đẳng:

+ Lão Hạc, một người nông dân vốn đã nghèo lại gặp nhiều bất hạnh, buộc phải bán đi mảnh vườn và đàn chó Vàng - những tài sản quý giá của mình.

+ Binh Tư, một người tứ cố vô thân, phải sống lay lắt, bám víu vào nghề bắt chó.

+ Chị Dậu, một người phụ nữ nông dân, phải bán khoai, bán chó, thậm chí bán cả đứa con gái út để nộp sưu cho chồng.

- Bức tranh xã hội bất công:

+ Người nông dân bị bóc lột, áp bức nặng nề bởi cường hào, ác bá và chế độ thực dân phong kiến.

+ Họ phải chịu sưu cao thuế nặng, bị đẩy vào cảnh bần cùng, không có lối thoát.

+ Nạn đói hoành hành, đẩy con người đến bước đường cùng.

- Tác phẩm Lão Hạc của Nam Cao được viết theo phong cách hiện thực. Căn cứ vào đề tài và nhân vật:

+ Đề tài: người nông dân trước Cách mạng

+ Nhân vật: Lão Hạc – người nông dân nghèo khổ, bất hạnh túng quẫn.

Tác phẩm được viết theo phong cách hiện thực bởi vì truyện đã phản ảnh chân thực, sâu sắc sự bị thảm, nghèo khổ của người nông dân Việt Nam trước cách mạng và xã hội đầy bất công.