Soạn bài Mẹ và quả SGK Ngữ Văn 7 tập 2 Cánh diều - chi tiết

Nguyễn Khoa Điềm (1943-2020), quê ở Thừa Thiên Huế. Ông là một nhà thơ, nhà chính trị Việt Nam. Ông được sinh ra trong một gia đình có truyền thống yêu nước và hiếu học nên thơ của ông thường hướng về tình yêu quê hương, đất nước sâu sắc. Những tác phẩm tiêu biểu của ông như Nơi Bác từng qua, Thưa mẹ con đi, Tiễn bạn cuối mùa đông, Tình ca…

- Tác giả Nguyễn Khoa Điềm: 

+ Nguyễn Khoa Điềm sinh ngày 15 tháng 4 năm 1943, tại thôn Ưu Điềm, xã Phong Hòa, huyện Phong Điền, tỉnh Thừa Thiên – Huế. Ông từng hoạt động cách mạng, viết báo làm thơ và giữ nhiều chức vụ quan trọng: Thứ trưởng Bộ Văn hoá – Thông tin, Tổng Thư ký Hội Nhà văn Việt Nam khóa V; Ông là Đại biểu Quốc hội nước Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam khoá X và là Bộ trưởng Bộ Văn hóa – Thông tin…

+ Một số tác phẩm tiêu biểu: Đất ngoại ô (thơ, 1973); Cửa thép (ký, 1972); Mặt đường khát vọng (trường ca, 1974); Ngôi nhà có ngọn lửa ấm (thơ, 1986); Thơ Nguyễn Khoa Điềm (thơ, 1990);

+ Đặc điểm thơ văn:  Giàu sức suy tư, cảm xúc dồn nén mang màu sắc chính luận.

Khi nghĩ về cha mẹ, điều khiến em xúc động nhất là sự hy sinh của cha mẹ dành cho con cái của mình. Không như những gia đình khác, gia đình em là một gia đình bình thường, bố mẹ phải làm lụng vất vả để kiếm tiền nuôi em ăn học, cho em một cuộc sống đầy đủ, ấm no. Nó là điều khiến em rất biết ơn và tự nhủ với bản thân phải học thật giỏi, sau này kiếm được nhiều tiền cho cha mẹ có cuộc sống ấm no, sung túc hơn.

Khi nghĩ về cha mẹ, điều làm em xúc động nhất là sự quan tâm, ân cần và dịu dàng của cha. Cha chăm chút cho em từng chút một cẩn thận và yêu thương vô bờ.

- Chữ mỗi dòng: khổ 1 – 7 từ trên 1 dòng, khổ 2, 3 – 8 từ trên dòng

Vần: vần cách (trồng-trăng)

Nhịp: 3/4, 3/5

- Từ “lặn” và “mọc” ở đây có nghĩa chỉ sự vun trồng, vất vả trông đợi của người mẹ. Đồng thời thể hiện nỗi lo lắng của người con trước sự gìa đi của mẹ.

- Số chữ ở mỗi dòng thơ không giống nhau, dòng 8 chữ, dòng 7 chữ.

- Vần và nhịp thơ linh hoạt

- Từ “lặn” và “mọc” có nghĩa là chỉ mùa quả hết rồi lại có, hết lứa quả này lại có lứa quả khác.

Hình ảnh minh họa cho nội dung của bài thơ là hình ảnh một người mẹ chịu thương, chịu khó đang chăm chút cho vườn rau của mình.

- Hình ảnh minh hoạ cho nội dung của bài thơ: 

Còn những bí và bầu lớn xuống

Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn

Rỏ xuống lòng thầm lặng mẹ tôi

“Lớn lên” để chỉ những người con do mẹ nuôi dưỡng ngày càng cao lớn, trưởng thành. Còn “lớn xuống” chỉ sự lớn lên của những bí và bầu, khi quả ngày càng to sẽ ngày càng rủ xuống.

Hình ảnh trong câu thơ: Còn những bí và bầu lớn xuống/ Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn => Tác giả dựa vào hình dáng quả bí quả bầu khi lớn lên, tác giả liên hệ ngay đến giọt mồ hôi của mẹ, thể hiện sự hi sinh, vất vả khó nhọc của mẹ. Biết bao giọt mồ hôi mặn của mẹ đã nhỏ xuống âm thầm, lặng lẽ để “kết nên” những quả bí, quả bầu.

* Giống nhau

- Chỉ sự kết tinh, trải qua một quá trình mới hình thành

* Khác nhau

- Từ “quả” ở khổ 1 chỉ quả trên cây do mẹ trồng, chăm bón, săn sóc từng ngày mới có

- Từ “quả” ở khổ 3 là chỉ người con, đó là đứa trẻ được sinh ra bởi người mẹ, được chăm sóc, nâng niu và dạy dỗ để lớn khôn.

- Từ quả ở khổ 1: là chỉ quả thông thường mà mẹ vun trồng mà được.

-Từ quả ở khổ 3: là chỉ những đứa con được mẹ sinh thành dưỡng dục.

- Hình thức của bài thơ Mẹ và quả được làm theo thể thơ tự do, không bị gò bó bởi luật thơ.

- Theo em, đây là lời nói của người con nói với mẹ bày tỏ sự biết ơn của mình với sự hy sinh, chăm sóc, dạy dỗ và bảo ban của mẹ.

- Tâm trạng và thái độ của người con: biết ơn, trân trọng mẹ của mình nhưng cũng lo sợ chưa kịp báo đáp ơn dưỡng dục của mẹ.

- Đây là lời của người con/ tác giả nói với người mẹ của mình: sự tần tảo, hi sinh vất vả của mẹ nuôi nấng các con; khi mẹ già yếu rồi nhưng các con vẫn chưa làm được điều gì cho đời.

- Tâm trạng và thái độ của tác giả: Thương mẹ, trân trọng mẹ và thể hiện sự băn khoăn day dứt khi chưa làm được điều có ích cho đời.

Người mẹ trong bài thơ là một người chịu thương chịu khó, lam lũ vất vả, yêu thương con và luôn hy sinh vì con. Ta có thể dựa vào những dòng thơ sau để xác định điều đó: Mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng, Chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn, Bảy mươi tuổi mẹ chờ đợi được hái.

- Người mẹ trong bài thơ là:

+ một người mẹ tự lực cánh sinh, không dựa dẫm vào người khác (mẹ vẫn trông vào tay mẹ vun trồng)

+ một người mẹ lam lũ vất vả tảo tần vì con (chúng tôi từ tay mẹ lớn, bí bầu mang dáng giọt mồ hôi, lòng thầm lặng)

- Từ ngữ giản dị, gần gũi thân thuộc: “quả”, “hái”, “vun trồng”, “mọc”, “lớn xuống”…

- Hình ảnh gần gũi, mang đậm chất đời thường: “bí”, “bầu”, “mùa quả”, “giọt mồ hôi mặn”, “quả non xanh”…

- Vần cách: trồng-trăng, lên-mặn, đời-mỏi

- Nhịp: ¾, 3/5

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ, câu hỏi tu từ.

Nét độc đáo của bài thơ: 

- Từ ngữ, hình ảnh: giản dị, gần gũi thân thuộc, đó là hình ảnh mặt trời, cây bầu cây bí, hình ảnh mẹ với những giọt mồ hôi…

- Vần, nhịp thơ linh hoạt: 3/4, 4/3, 4/4…

- Biện pháp tu từ: ẩn dụ (quả non xanh để chỉ người con chưa làm được việc có ích cho đời), hoán dụ (tay mẹ mỏi để chỉ người mẹ già yếu), so sánh (bí bầu- giọt mồ hôi), đối lập (lặn- mọc; tay mẹ mỏi- quả non xanh) 

Tác giả lo sợ mình còn là “một thứ quả non xanh” vì khi con dần lớn lên, mẹ sẽ dần già đi, nếu con chưa trưởng thành, vẫn là “một thứ quả non xanh” không hiểu sự đời, sẽ không thể báo đáp ơn dưỡng dục của mẹ. Tác giả sợ nếu mình không nhanh trưởng thành để báo đáp mẹ thì sẽ không còn cơ hội để báo đáp nữa bởi tuổi già đang đến, mẹ đang ngày càng gần đất xa trời. Qua bài thơ, tác giả thể hiện tình yêu thương của mình dành cho người mẹ - người đã hy sinh rất nhiều vì con cái. Đồng thời ông cũng thể hiện mong muốn mau chóng lớn nhanh, trưởng thành để báo đáp ơn dưỡng dục của mẹ.

- Hai câu thơ nhà thơ hoảng sợ khi nghĩ mình vẫn còn là một thứ quả xanh non là bởi bản thân chưa đến độ chín, chưa trưởng thành, hoặc rộng hơn có thể chưa làm được những điều xứng đáng với sự mong chờ của mẹ, có thể trở thành những người không tốt. Trong khi đó người mẹ “bàn tay mỏi”, sự mòn mỏi đợi chờ, không chịu đựng được nữa.

=> Qua đó chúng ta thấy được sự băn khoăn về trách nhiệm của bản thân, vừa là sự lo lắng về một điều tất yếu; sự lo lắng sâu sắc là biểu hiện cao của ý thức trách nhiệm phải đền đáp công ơn người đã nuôi nấng dạy dỗ mình. 

Em thích nhất khổ cuối của bài thơ bởi nó cũng chính là tiếng lòng của em. Như bao người khác, cha mẹ đã và đang nuôi em ngày một khôn lớn, còn họ thì ngày càng già đi. Em ước mình có thể san sẻ bớt gánh nặng của cha mẹ mình nhưng bây giờ không thể. Em còn quá nhỏ, quá ngây thơ, dại dột để làm nó. Vậy nên, em cũng như tác giả muốn mình trở thành một thứ quá chín ngọt ngào cho đời, có thể cống hiến cho xã hội, giúp đỡ cho cha mẹ, phụng dưỡng họ.

- Em thích câu thơ: còn những bí và bầu thì lớn xuống/ chúng mang dáng giọt mồ hôi mặn nhất bởi câu thơ có sự liên tưởng so sánh độc đáo giữa giọt mồ hôi vất vả của mẹ nuôi ta khôn lớn, nó cứ dài ra, nặng thêm như những quả bầu, quả bí. Qua đó em thấy được sự hy sinh thầm lặng của mẹ, và lòng biết ơn vô bờ của người con về công dưỡng dục sinh thành của mẹ hiền. 

- Bài thơ nói hộ em: biết ơn công lao sinh thành dưỡng dục của cha mẹ, sự tảo tần hi sinh thầm lặng vì con cái của cha mẹ.