Đề thi giữa kì 1 Văn 12 Cánh diều - Đề số 8

Đề thi

Môn: Ngữ văn lớp 12

Thời gian làm bài: 90 phút - Không kể thời gian phát đề

I. ĐỌC HIỂU

Đọc văn bản sau:

(Giới thiệu: nhân vật Thành có một người anh họ tên là Bân rất giàu. Bân cho rằng Thành khôn ngoan hơn mình nên động việc gì hay mua bán gì cũng đều tìm đến Thành để hỏi han..)

            Hôm ấy, Bân đến rủ tôi cùng đi mua một cái đồng hồ. Anh ta muốn mua hạng thật tốt, và nhờ tôi xem hộ. (...) Lúc trả tiền, tôi thấy hắn giở ra một cái ví da lớn, phồng chặt. Hắn đếm giấy bạc thong thả và cẩn thận.

            Thoảng nhìn qua, tôi cũng biết trong ví nhiều tiền lắm: Ngoài số tiền bạc lẻ mà hắn mang ra trả, tôi còn thấy gấp ở ngăn trên đến năm, sáu cái giấy bạc một trăm nữa, những giấy bạc mới, màu còn tươi nguyên. "Quái, thằng cha này làm gì mà lắm tiền thế? Mình thì chả bao giờ có đến được một trăm bạc bỏ túi!"

Tôi nghĩ thầm và so sánh thế.

Mua xong đồng hồ. Bân rủ tôi đi ăn:

- Ta lên hiệu chén, rồi lát nữa làm một chầu chứ. - Hắn vỗ vào túi - Tôi có đủ tiền đây!

            Chúng tôi vào hiệu. Bân ăn vui vẻ lắm, có lẽ hắn vừa ý vì cái đồng hồ mua rẻ. Tôi thì trong óc cứ vơ vẩn cái ý nghĩ sao một thằng ngốc như hắn - tôi thẩy hắn càng ngốc - lại có lắm tiền thế, còn mình...

            Tuy vậy, ý nghĩ cũng không làm tôi ăn mất ngon. Tôi tỏ mặt sành, gọi những thức ăn quý và đắt tiền, và hai chúng tôi uống rượu say sưa.

            Cơm xong, Bân đưa tôi xuống Vạn Thái, vào nhà một người nhân tình của hắn. (...]. Hắn không quên - tính cẩn thận của anh kiệt! - đem cả cái áo tây trong có ví tiền vào chỗ nằm, vất trên thành đầu giường.

Một mình tôi ở ngoài đâm chán. Nằm một lát rồi tôi cũng đứng dậy sửa soạn ra về; Bân vẫn ở trong màn, nói vọng ra giữ lại:

- Anh hãy ở chơi đã, về làm gì vội. Ngày mai Chủ nhật cơ mà.

- Thôi, tôi phải về. Sáng mai còn có việc.

            Vừa nói tôi vừa với cái áo tây của tôi treo trên mắc. Bỗng nhiên có cái gì chuyển mạnh qua tim: Tay tôi yên hẳn lại, tôi vừa mới nhận ra rằng cái áo tôi đương cầm không phải là "áo của tôi". Thì ra lúc mang áo vào giường nằm, Bân đã mang nhầm áo. Hai chúng tôi cùng mặc thứ hàng len giống màu, như vậy dễ lầm lắm. Tôi ghé nhìn vào phía trong áo thấy cái ví tiền ở túi thò ra ngoài một tí. Cái ví tiền... mấy tờ giấy bạc...

[...]

            Trước mắt tôi, mấy tờ giấy bạc một trăm gấp trong ngăn ví, hiện ra rất rõ rệt. Lấy mấy tờ, độ hai tờ - tại sao lại hai? Tôi không biết - thật dễ dàng quá. Tôi cứ việc điểm nhiên với lấy áo, mở ví rút ra hai tờ, rồi khoác áo ở trên vai, ra ý sắp sửa về. Rồi chọn lúc mọi người vô ý - mà dầu có ý cũng không ai biết được - tôi đối lấy áo của tôi vắt ở đầu giường Bân... Thế là xong, và gọn. Mai dậy, Bân biết mất chắc chẳng bao giờ dám nghi ngờ cho tôi. Mà nghi ngờ thê nào được?

(Lược dẫn: Thành còn suy nghĩ về tình huống khi Bân phát hiện mất ví, Thành sẽ diễn một cách tự nhiên để tránh bị nghi ngờ. Khi Thành chuẩn bị ăn cắp tiền, anh ta bị giật mình và quay về hiện thực.

            Sau nhiều đắn đo và suy nghĩ, Thành rời khỏi nhà hát với chiếc áo của mình trên tay và không lấy đi bất kì số tiền nào của Bân.)

            Tôi bước một bước lùi ra. Thế là hết. Bây giờ thì không sao đụng đến ví được nữa. Tôi bần thần ngơ ngác, mặc lấy chiếc "áo của tôi", và đội mũ... Vừa gài khuy, tôi vừa nói mấy câu bông đùa vô vị với cô ả đứng ở chân giường sắp tiễn tôi về. Tôi chùng chình uống nước và hút thuốc, muốn cái thời khắc này cứ kéo dài mãi ra.

            Đến khi ngồi trên xe về qua những phố khuya vắng vẻ, tâm trí tôi mới dần bình tĩnh lại. Gió lạnh thổi mát trên vừng trán nóng, và cái cảm giác mát ấy khiến tôi dễ chịu. Tôi nghĩ lại đến những cử chỉ và dự định của tôi lúc nãy, thật vừa như một người khôn khéo lại như một người mất hồn. Tất cả những cái đó bây giờ xa quá. Tâm trí tôi giãn ra như một cây tre uốn cong trở lại cái thẳng thắn lúc thường. Tôi cảm thấy một cái thú khoái lạc kì dị, khe khẽ và thầm lặng rung động trong người có lẽ là cái khoái lạc bị cám dỗ mà cũng có lẽ là cái khoái lạc đã đè nén được sự cám dỗ và một nuối tiếc ngấm ngầm, tôi không tự thú cho tôi biết và cũng cố ý không nghĩ đến, khiến cho cái cảm giác ấy của tâm hồn tôi thêm một vẻ rờn rợn và sâu sắc.

            Sáng hôm sau tỉnh dậy ở nhà, tôi ngẩn ngơ nghĩ lại các việc tối hôm trước, y như trong một giấc mộng, chứ không phai việc đã xảy ra.. Tôi ngạc nhiên tự hỏi sao mình hãy còn là người lương thiện, không phải là kẻ ăn cắp. Mà tôi thú thực rằng nêu bây giờ tôi đã là kẻ ăn cắp, cái đó cũng không khiến tôi lấy làm ngạc nhiên hơn. Mà còn là người lương thiện, tôi tự thấy cũng chẳng có gì là đáng khen.

            Tôi nhớ rõ lúc đó không có một ý nghĩ nào về danh dự, về điều phải, điều trái ngăn cản tôi, và khiến tôi đi vào con đường ngay, như người ta vẫn nói. Không, không có một chút gì như thế. Cái gì đã giữ tôi lại? Tôi không biết... Có lẽ chỉ một lời nói không đâu, một cử chỉ nào đấy, về phía này hay phía kia, đã khiến tôi có ăn cắp hay không ăn cắp. Chỉ một sợi tóc nhỏ, một chút gì đó, chia địa giới của hai bên...

            (Trích Sợi tóc, Thạch Lam, in trong Gió lạnh đầu mùa, NXB Văn học, 2023, tr.208-218)

Thực hiện các yêu cầu:

Câu 1. Xác định ngôi kể của câu chuyện trong đoạn trích.

Câu 2. Cho biết nguyên nhân khiến Bân mang nhầm áo của Thành.

Câu 3. Nêu tác dụng của biện pháp tu từ so sánh được sử dụng trong câu: "Tâm trí tôi giãn ra, như một cây tre uốn cong trở lại cái thẳng thắn lúc thường"

Câu 4. Anh/Chị hiểu như thế nào về ý nghĩa của sợi tóc trong câu: "Chỉ một sợi tóc nhỏ, một chút gì đó, chia địa giới của hai bên..."?

Câu 5. Qua đoạn trích, hãy nêu một bài học mà anh/chị thấy có ý nghĩa nhất đối với bản thân và giải thích lí do. (trình bày khoảng 5-7 dòng).

II. VIẾT

Câu 1. 

                       Viết đoạn văn nghị luận (khoảng 200 chữ) phân tích diễn biến tâm lí của nhân vật Thành trong đoạn trích ở phần Đọc hiểu.

 Câu 2. 

                        Tại đại lễ kỉ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, ca khúc Viết tiếp câu chuyện hòa bình của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung đã vang lên đầy tự hào: “Cha ông ta ngày xưa ngã xuống để cho đời ta ngày sau đổi lấy hòa bình/ Giữa khói binh ai cũng nguyện lòng hy sinh. Cùng tôi viết tiếp câu chuyện hòa bình”

Từ gợi dẫn trên, anh/chị hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ về vấn đề: Tuổi trẻ cần làm gì để viết tiếp “câu chuyện hòa bình” của dân tộc?

Lời giải

Phần I. Đọc hiểu

Câu 1:

Phương pháp:

Xác định đại từ nhân xưng người kể chuyện sử dụng trong văn bản 

Cách giải:

Ngôi kể của câu chuyện trong đoạn trích: Ngôi kể thứ nhất.

Câu 2:

Phương pháp:

Tìm chi tiết trực tiếp trong văn bản

Cách giải:

Nguyên nhân khiến Bân mang nhầm áo của Thành: cả hai cùng mặc thứ hàng len giống màu.

Câu 3:

Phương pháp:

Vận dụng kiến thức về biện pháp tu từ so sánh và phân tích tác dụng 

Cách giải:

Biện pháp tu từ: so sánh được sử dụng trong câu trên: "Tâm trí tôi giãn ra, như một cây tre uốn cong”.

- Biện pháp tu từ: so sánh: Tâm trí tôi - cây tre uốn cong

- Tác dụng: 

+ Tăng sức gợi hình, gợi cảm cho câu văn. 

+ Khắc họa rõ nét trạng thái thư thái, nhẹ nhõm, trở về với sự bình ổn trong    tâm trí của nhân vật Thành.

 + Tâm trí thanh thản vì đã giữ vững lập trường trước cám dỗ của đồng tiền,

 giữ được nhân phẩm, nhân cách.

Câu 4:

Phương pháp:

Căn cứ vào nội dung văn bản để phân tích ý nghĩa của sợi tóc

Cách giải:

Ý nghĩa của “sợi tóc” trong câu trên:

- “Sợi tóc” chỉ ranh giới mong manh giữa cái thiện và cái ác, giữa lòng tham và lương tri của con người.

- Ranh giới đó dù nhỏ bé nhưng nếu vô tình làm đứt và vượt qua nó, con người sẽ đánh mất chính mình. 

Câu 5:

Phương pháp:

Gợi ý như sau: bài học về sự trung thực ngay trong hoàn cảnh ngặt nghèo nhất; cảnh giác trước ranh giới mong manh giữa cái tốt đẹp và xấu xa; vững vàng trước những cám dỗ có thể tha hoá bản thân,…

Cách giải:

Điều em tâm đắc nhất từ đoạn trích là bài học về sức mạnh của lương tâm. Thành cuối cùng đã không lấy tiền, không phải vì sợ bị bắt, mà vì một sức mạnh nội tâm vô hình nào đó đã kéo anh lại. Bài học này giúp em hiểu rằng, lương tâm chính là "tòa án" công bằng nhất bên trong mỗi người. Sống theo sự dẫn dắt của lương tâm, dù có đánh mất cơ hội về vật chất, chúng ta vẫn giữ được sự bình yên trong tâm hồn - một thứ của cải vô giá. Trong cuộc sống, trước mọi quyết định, em sẽ học cách lắng nghe tiếng nói ấy để hành xử đúng đắn.

Phần II. Viết

Câu 1:

Phương pháp:

Gợi ý: 

- Thành đấu tranh nội tâm khi thấy chiếc ví, anh còn nghĩ đến việc bản thân sẽ không bị nghi ngờ, sẽ vô can trong mắt Bân. 

- Thành bần thần, ngơ ngác sau khi bước lùi ra và không đụng đến chiếc ví nữa.

- Thành vừa hụt hẫng, nuối tiếc vì không thể quay lại lấy chiếc ví vừa tự hào, nhẹ nhõm khi bảo toàn được nhân cách; vừa muốn quên đi chuyện vừa qua lại vừa muốn giữ mãi trong tâm trí niềm vui đã tự chiến thắng bản thân.

Cách giải:

Đoạn văn tham khảo: 

Đoạn trích đã khắc họa một hành trình nội tâm hết sức phức tạp và chân thực của nhân vật Thành. Ban đầu, khi phát hiện cơ hội mà anh cho là "trời cho", chiếc áo nhầm với chiếc ví đầy tiền bên trong, lòng tham trong Thành trỗi dậy mạnh mẽ. Anh nhanh chóng lên kế hoạch cho hành vi trộm cắp với một sự điềm nhiên đáng sợ, đồng thời tự thuyết phục bản thân bằng những lý lẽ về sự dễ dàng và khả năng thoát tội hoàn hảo. Thậm chí, anh còn cảm thấy người anh họ giàu có kia càng ngốc và bản thân mình mới xứng đáng có số tiền đó hơn. Tuy nhiên, ở khoảnh khắc then chốt, một sức mạnh vô hình từ lương tri đã kéo anh lại, thể hiện qua hành động bước một bước lùi ra. Cảm xúc sau đó không phải là sự thanh thản ngay lập tức mà là tâm trạng bần thần ngơ ngác, chùng chình đầy nuối tiếc và hụt hẫng. Chỉ khi đã rời xa hiện trường, tâm trí anh mới thực sự giãn ra và cảm nhận được sự nhẹ nhõm, dễ chịu của một người vừa chiến thắng chính mình. Cuối cùng, anh suy ngẫm về sự mong manh của lằn ranh thiện ác, tự hỏi điều gì đã giữ mình lại. Qua đó, tác giả Thạch Lam đã cho thấy cuộc chiến nội tâm gay gắt giữa lòng tham và lương tri, đồng thời khẳng định giá trị của sự tự chiến thắng bản thân để giữ vững nhân cách.

Câu 2:

Phương pháp:

1. Mở bài: Giới thiệu vấn đề nghị luận và nêu khái quát quan điểm của cá nhân về vấn đề.

2. Thân bài:

* Giải thích:

 Viết tiếp “câu chuyện hòa bình” nghĩa là tiếp nối truyền thống cha ông giữ gìn nền hòa bình của dân tộc.

* Bàn luận:

 - Tuổi trẻ cần nhận thức rõ vì sao phải viết tiếp “câu chuyện hòa bình” của dân tộc:

+ Hòa bình không tự nhiên mà có, để có được hoà bình nhân dân đã đánh đổi bằng máu xương, mồ hôi, nước mắt qua biết bao nhiêu thế hệ .

+ Hòa bình là nền tảng quan trọng đem lại sự sống, niềm vui, hạnh phúc cho mọi người, tạo điều kiện để đất nước, xã hội phát triển vững bền.

+ Ý thức được trách nhiệm và vai trò quan trọng của tuổi trẻ đối với sự nghiệp giữ gìn hòa bình dân tộc.

+ Tuổi trẻ cần có bản lĩnh, luôn cố gắng, nỗ lực, xông pha, dám nghĩ dám làm, đối mặt với khó khăn thách thức để có thể gánh vác những trọng trách của đất nước trong thời đại mới.

- Mở rộng vấn đề: trao đổi với quan điểm trái chiều hoặc ý kiến khác: phê phán, lên án những suy nghĩ và hành động phá hoại nền hoà bình của đất nước.

* Bài học nhận thức và hành động:

- Mỗi người cần biết ơn các thế hệ cha anh, yêu quý hoà bình và có những hành động thiết thực để bảo vệ nền hòa bình của đất nước.

- Tuổi trẻ ra sức học tập, rèn luyện, làm việc,… góp phần xây dựng đất nước phồn vinh giàu đẹp; nâng cao bản lĩnh cách mạng, sẵn sàng lên đường khi tổ quốc kêu gọi..

3. Kết bài

- Khái quát vấn đề nghị luận.

Cách giải:

Bài viết tham khảo:

Trong không khí trang nghiêm của đại lễ kỷ niệm 50 năm Giải phóng miền Nam, ca khúc "Viết tiếp câu chuyện hòa bình" của nhạc sĩ Nguyễn Văn Chung vang lên như lời nhắc nhở thiêng liêng về sự hy sinh của thế hệ đi trước. Lời bài hát khẳng định: "Cha ông ta ngày xưa ngã xuống để cho đời ta ngày sau đổi lấy hòa bình". Và giờ đây, trách nhiệm "viết tiếp" câu chuyện ấy đang đặt lên vai thế hệ trẻ chúng ta. Nhưng viết tiếp bằng cách nào, và bắt đầu từ đâu?

Trước hết, cần hiểu rằng "viết tiếp câu chuyện hòa bình" không đơn thuần là sống trong một đất nước không có chiến tranh. Đó là quá trình chủ động gìn giữ, bảo vệ và làm giàu có thêm nền hòa bình mà cha ông đã đánh đổi bằng xương máu. Nếu thế hệ cha anh đã viết nên những trang sử hào hùng bằng sự hy sinh quả cảm, thì thế hệ trẻ hôm nay phải viết tiếp bằng trí tuệ, bằng nhiệt huyết và bằng những hành động thiết thực trong thời bình.

Điều đầu tiên tuổi trẻ cần làm để viết tiếp câu chuyện hòa bình chính là không ngừng học tập và rèn luyện. Trong thời đại cách mạng công nghiệp 4.0, tri thức chính là vũ khí mạnh nhất để bảo vệ và xây dựng đất nước. Chúng ta có thể thấy rõ điều này qua tấm gương của Nguyễn Thị Ánh Viên - "kình ngư vàng" của thể thao Việt Nam. Cô không chỉ luyện tập thể thao mà còn không ngừng học hỏi kỹ thuật tiên tiến, nghiên cứu phương pháp khoa học để mang về những tấm huy chương quý giá, làm rạng danh Tổ quốc trên đấu trường quốc tế. Hay hình ảnh những nhà khoa học trẻ tại Viện Nghiên cứu Trí tuệ Nhân tạo, những kỹ sư công nghệ tại tập đoàn FPT đang ngày đêm sáng tạo, góp phần đưa Việt Nam bắt kịp xu thế toàn cầu. Một thế hệ trẻ giỏi giang chính là nền tảng vững chắc nhất cho một quốc gia hùng cường.

Thứ hai, tuổi trẻ cần tích cực tham gia xây dựng và bảo vệ nền văn hóa dân tộc. Hòa bình không chỉ là không có tiếng súng mà còn là sự bình yên trong tâm hồn, là bản sắc văn hóa được gìn giữ và phát huy. Chúng ta có thể thấy điều này qua phong trào "Mặc áo dài đi chợ Tết" của giới trẻ Hà Nội những năm gần đây, hay sự lan tỏa mạnh mẽ của các dự án như "Vietnam Beautiful Memories" - nơi các bạn trẻ dùng công nghệ để số hóa và quảng bá di sản văn hóa. Đặc biệt, hình ảnh nữ sinh Phan Thị Mỹ Dung với bộ ảnh áo dài tại Nhật Bản đã trở thành biểu tượng đẹp về việc giới trẻ mang văn hóa Việt ra thế giới. Những hành động ấy chính là cách "viết tiếp" rất ý nghĩa, bởi một dân tộc mất đi bản sắc văn hóa thì dù có hòa bình cũng chỉ là sự tồn tại vô hồn.

Thứ ba, tuổi trẻ cần sống có trách nhiệm với cộng đồng và bảo vệ môi trường. Hòa bình chỉ thực sự có ý nghĩa khi con người được sống trong môi trường trong lành và xã hội nhân ái. Chúng ta không thể không nhắc đến phong trào "Thanh niên tình nguyện" với những mùa hè xanh đầy ý nghĩa, hay các dự án thiện nguyện như "Cơm có thịt" của anh Phạm Anh Cường đã mang đến hàng triệu bữa ăn no cho trẻ em vùng cao. Gần đây nhất, hình ảnh các bạn trẻ tham gia dọn rác ở các bãi biển, phong trào "Chống rác thải nhựa" hay dự án "Green Life" đã cho thấy ý thức bảo vệ môi trường sống - một phần quan trọng của hòa bình bền vững.

Tuy nhiên, vẫn còn không ít bạn trẻ sống thờ ơ, vô cảm, chạy theo lối sống thực dụng mà quên đi trách nhiệm với đất nước. Thậm chí có những người sẵn sàng phát tán thông tin xuyên tạc, bôi xấu hình ảnh Đảng và nhà nước, những hành động đi ngược lại với sự nghiệp bảo vệ hòa bình dân tộc. Đó chính là những biểu hiện cần nghiêm túc phê phán và thay đổi.

Lời bài hát "Viết tiếp câu chuyện hòa bình" không chỉ là giai điệu cảm xúc mà còn là lời hiệu triệu mạnh mẽ. Mỗi bạn trẻ hãy là một "nhà văn" tích cực, dùng trí tuệ, tài năng và trái tim nhiệt huyết của mình để viết nên những trang sử mới cho dân tộc. Bằng việc học tập không ngừng, bằng tình yêu văn hóa nước nhà, bằng trách nhiệm với cộng đồng và môi trường, chúng ta đang từng bước viết tiếp câu chuyện hòa bình một cách ý nghĩa nhất. Hãy để thế hệ trẻ Việt Nam không chỉ là người thụ hưởng hòa bình, mà còn là những kiến trúc sư kiến tạo tương lai hòa bình, phồn vinh cho đất nước.