Đề thi giữa kì 1 Văn 12 Cánh diều - Đề số 10

Đề bài

Môn: Ngữ văn lớp 12

Thời gian làm bài: 90 phút - Không kể thời gian phát đề

I. ĐỌC HIỂU

Đọc văn bản sau:

(1) Nhưng rồi ông cảm thấy ngỡ ngàng khi thằng con trai đầu ra thành phố học sau đó chẳng chịu trở lại. “Con đi rồi con sẽ trở về”, nó vừa nói vừa khóc khi rời nhà đi học đại học. Nhưng thành phố giữ riết chân nó lại. Sau nhiều đêm nghĩ ngợi cuối cùng ông đành chặc lưỡi: ”Ừ, thì thôi, cứ để nó bay nhảy, ta còn mấy đứa khác”. Ra trường, thằng cả chuyển vào làm việc ở một thành phố xa hơn ngàn cây số. Linh tính cho ông Bừng biết rằng hình như ông đang dần mất nó. Đứa con gái theo chân anh khi thằng Đức học năm thứ hai. Lúc ấy thì ông hiểu bắt đầu có sự biến động ở gia đình ông. Trong ký ức thế hệ ông, con gái cứ phải trồng dâu, nuôi tằm, quay tơ, dệt lụa. Lấy chồng rồi sinh con đẻ cái.

Cứ thế, loanh quanh như một kiểu đèn cù bao lấy những số phận được sắp đặt sẵn. Hễ vượt ra là không yên. Chỉ những đứa con gái hư mới dại dột vượt ra khỏi vòng cương tỏa bất thành văn ấy. Giờ thì đến lượt con gái yêu quý của ông. Nó rời nhà đi với sự hồn nhiên trong trẻo càng khiến ruột gan ông đau xé. “Làm sao nó đủ sức chống chọi với đời?”. Bao nhiêu đêm ông thức trắng con mắt cùng tiếng thở dài.

Từ nhà trong tiếng sụt sịt của vợ làm đầu óc ông muốn vỡ tung lên. Ông chỉ muốn đập phá, ông muốn đập phá hết. …. Bà Duyên chắc chẳng khác gì ông. Đầu óc nông dân và mong muốn bình yên đã khiến ông lo sợ trước sự đổi thay, càng sợ trước những đổi thay mà ông chẳng thể hiểu, chẳng lường trước được. Nhiều khi ông nghĩ, chúng nó, thằng Đức, con Hạnh đang làm gì nơi ấy? Liệu chúng có đủ sức vượt qua bao chông gai, cạm bẫy ngày ngày vây lấy chúng? Cứ nghĩ đến đấy là ruột gan ông lại thót lên. Là tim ông nhói lên– ông trở nên già cỗi mất rồi.

Đến khi con Hạnh về xin cho thằng cu út thi vào trường chuyên của tỉnh thì ông thật sự hoảng. Trong lòng ông mọi thứ đổ ào. Đến thế này thì ông chẳng thể nào chịu đựng nổi. Nó không chỉ là những quả pháo vu vơ bắn vào thuyền ông hơn ba mươi năm trước nữa mà là từng chùm pháo cấp tập nã vào ngực ông. Mặt ông tái nhợt khiến con Hạnh hoảng hồn. Nó len lén nhìn ông rồi nhìn bà. “Là con nghĩ vậy thôi. Quyết định là ở ba mà”. Nó nói vậy nhưng trong ánh mắt nó lại ánh lên suy nghĩ khác không giấu vẻ quyết liệt. Ông thở dài và nghĩ thầm : ”Con chim đủ lông đủ cánh thì phải bay đi, phải không? Có gì để níu giữ chúng đâu nào?”. Chẳng thèm trả lời Hạnh, ông đứng dậy đi vào bếp. Cùng với sự trở chứng của vết thương trong đầu ông mọi thứ chợt trở nên bất bình thường một cách tệ hại.

(2) Sau sự cố độ nửa tháng thì lụt lớn. Sáu mươi năm, đúng một hoa giáp, mới có một cơn lụt kinh khủng theo chu kỳ của trời đất. Cơn lụt dữ dằn xé toạc làng ra làm đôi ngay khúc quanh của dòng sông. Vườn nhà ông Bừng mất hẳn một góc. Ông Bừng nghĩ đến sự giận dữ của mẹ sông và không khỏi rùng mình. Chính quyền đang có dự án chặn dòng sông lại ngay chỗ ấy. Nhưng hình như cần chặn từ chính con người thì phải? Cả con Hạnh lẫn thằng cu út thi thoảng mới tạt về. Thằng Đức vài năm mới ghé về thăm quê một lần. Nó vừa mắc cho ông chiếc điện thoại. Nếu để cho ông gần gũi với bọn chúng thì được, chứ nếu để thay cho sự có mặt của chúng thì thật là…

Ông Bừng cứ nghĩ vẩn vơ. Ông có thói quen chiều chiều hoặc đêm trăng sáng lại ra bờ sông ngồi. Ông ngồi lặng và ngẫm ngợi sự đời. Và ông đã ngộ ra bao điều. Một đời, sống chẳng mất lòng ai, chưa một lần báng bổ mẹ sông, cha đất. Thế thì thanh thản lắm rồi. Ra bờ sông từ chiều ông Bừng chỉ ngồi đến nhá nhem tối, còn đêm trăng thì mãi đến tận khuya lơ. Hôm nay thì khác. Ông đã ra bờ sông từ chiều nhưng mãi đến tận lúc này ông vẫn chưa muốn về. Cũng chỉ vì đàn chim ấy. Cái đàn chim bay ngang sông hồi chiều khi mặt trời vừa khuất sau núi Cánh Diều. Chúng nép vào nhau bay về phía trời xa. Ông nhìn và chạnh nghĩ đến những đứa con của mình, những đứa con của vùng đất phù sa này. Ông chợt thấy ấm lòng khi nhìn thấy con chim đẹp đẽ ấy, con chim đã tách bầy và bay ngược hướng đàn chim đang thiên di. Hình như con chim ấy còn băn khoăn điều gì thì phải!

 (Trích Mùa chim bay đi, Lê Trâm, https://vanvn.vn/mua-chim-bay-di-truyen-ngancua-le-tram, ngày12 Tháng 10, 2022)

Thực hiện các câu hỏi sau: 

Câu 1. Dấu hiệu nào để xác định ngôi kể trong văn bản?

Câu 2. Theo đoạn trích, những sự kiện nào đã khiến ông Bừng lo lắng và cảm thấy “già cỗi”?

Câu 3. Câu hỏi tu từ trong câu văn sau có tác dụng như thế nào? 

“Con chim đủ lông đủ cánh thì phải bay đi, phải không? Có gì để níu giữ chúng đâu nào?”?

Câu 4. Hình ảnh “con chim đã tách bầy và bay ngược hướng đàn chim đang thiên di” trong đoạn 2 có ý nghĩa gì?

Câu 5. Thế hệ Ông Bừng quan niệm: “Con gái cứ phải trồng dâu, nuôi tằm, quay tơ, dệt lụa. Lấy chồng rồi sinh con đẻ cái. Cứ thế, loanh quanh như một kiểu đèn cù bao lấy những số phận được sắp đặt sẵn. Hễ vượt ra là không yên. Chỉ những đứa con gái hư mới dại dột vượt ra khỏi vòng cương tỏa bất thành văn ấy”. Anh/ chị có đồng tình với quan niệm đó không? Vì sao?

Phần II. Viết 

Câu 1.

 Viết đoạn văn (khoảng 200 chữ) phân tích tâm trạng của nhân vật ông Bừng trong đoạn trích trên.

Câu 2. 

 Từ kết quả đọc hiểu văn bản "Mùa chim bay đi" của Lê Trâm kết hợp với thực tế xã hội hiện nay: nhiều bạn trẻ có những khái niệm khác nhau về quê hương. Hãy viết bài văn nghị luận (khoảng 600 chữ) trình bày suy nghĩ của bạn về sự thay đổi trong quan niệm về gia đình và quê hương của thế hệ trẻ ngày nay.

HẾT 

Lời giải

Phần I. Đọc hiểu

Câu 1:

Phương pháp:

Vận dụng kiến thức về ngôi kể của người kể chuyện để xác định 

Cách giải:

- Văn bản sử dụng ngôi kể thứ ba

+ Người kể chuyện gọi nhân vật chính bằng tên ("ông Bừng", "ông") 

+ Kể lại câu chuyện từ bên ngoài, như một người quan sát toàn tri, biết rõ mọi suy nghĩ, tâm trạng của nhân vật

Câu 2:

Phương pháp:

Đọc kĩ văn bản để chỉ ra các chi tiết phù hợp 

Cách giải:

- Những sự kiện khiến ông Bừng lo lắng và cảm thấy "già cỗi" là:

+ Người con trai đầu là Đức sau khi ra thành phố học đã không trở về, rồi vào làm việc ở một thành phố xa hơn ngàn cây số.

+ Người con gái Hạnh cũng bỏ nhà ra thành phố, khiến ông "đau xé ruột gan", lo lắng không biết nó có chống chọi được với cuộc sống không.

+ Hạnh về xin cho đứa con trai út (cu út) thi vào trường chuyên của tỉnh, ông thật sự hoảng hốt. Đây là sự kiện khiến ông cảm thấy không thể chịu đựng nổi, khiến ông cảm thấy mình "trở nên già cỗi".

Câu 3: 

Phương pháp:

Vận dụng kiến thức về câu hỏi tu từ để phân tích tác dụng

Cách giải:

- Tác dụng:

+ Nhấn mạnh sự chấp nhận đầy xót xa: Ông Bừng tự hỏi và tự tìm lời giải cho nỗi lòng mình. Ông hiểu quy luật "con lớn phải ra ở riêng" là tất yếu.

+ Thể hiện nỗi buồn và sự bất lực khi không thể giữ các con ở lại.

+ Làm nổi bật mâu thuẫn nội tâm giữa tình yêu thương, muốn giữ con ở gần và sự thấu hiểu rằng chúng cần có cuộc sống riêng.

Câu 4:

Phương pháp:

Xác định hình ảnh biểu tượng và phân tích ý nghĩa 

Cách giải:

- Hình ảnh biểu tượng: con chim đã tách bầy

- Ý nghĩa:

+ Nó tượng trưng cho một đứa con trong gia đình ông Bừng (có thể là Hạnh hoặc đứa út) quay trở về quê hương, không chạy theo xu hướng ra thành phố như những người khác.

+ Nó mang đến cho ông Bừng một tia hi vọng, một sự ấm lòng, rằng vẫn có sự gắn bó, quay về với cội nguồn, rằng không phải tất cả "đàn chim" đều bay đi mãi mãi.

Câu 5:

Phương pháp:

Gợi ý: 

- Trường hợp: Không đồng tình

+ Kìm hãm sự phát triển của phụ nữ.

+ Tư tưởng trọng nam khinh nữ, lạc hậu.

+ Định kiến, bất công

- Trường hợp: Đồng tình 

+ Phù hợp với xã hội nông nghiệp truyền thống.

+ Đảm bảo sự ổn định, an toàn cho người phụ nữ thời đó.

Cách giải:

Em hoàn toàn không đồng tình với quan niệm của thế hệ ông Bừng. Trước hết, quan niệm ấy đã áp đặt một số phận có sẵn, kìm hãm quyền được lựa chọn, học tập và vươn tới những chân trời mới của người phụ nữ. Trong xã hội hiện đại, nam nữ bình đẳng, phụ nữ hoàn toàn có năng lực để khẳng định mình trong mọi lĩnh vực chứ không chỉ loanh quanh với "trồng dâu, nuôi tằm". Hơn nữa, việc dán nhãn "con gái hư" cho những ai dám bước ra khỏi khuôn khổ là một định kiến lạc hậu và bất công, phủ nhận khát vọng chính đáng và bản lĩnh cá nhân của họ. Mỗi người, dù là nam hay nữ, đều xứng đáng có một cuộc đời do chính mình lựa chọn.

Phần II. Viết 

Câu 1:

Phương pháp:

- Hình thức: Đảm bảo cấu trúc đoạn văn (diễn dịch, quy nạp, tổng phân hợp…); đảm bảo dung lượng 200 chữ.

- Nội dung: Có thể triển khai những ý cơ bản sau:

+ Mở đoạn: Giới thiệu nhân vật ông Bừng và khái quát tâm trạng phức tạp của ông.

+ Thân đoạn: Phân tích các trạng thái tâm lý chính: ngỡ ngàng, bất lực, lo lắng, cô đơn, chấp nhận,... 

+ Kết đoạn: Khẳng định ông Bừng là hình ảnh tiêu biểu cho thế hệ cha mẹ với nhiều trăn trở, giằng xé trong thời đại mới.

Cách giải:

Trong đoạn trích “Mùa chim bay đi” của Lê Trâm, nhân vật ông Bừng hiện lên với một tâm trạng đầy mâu thuẫn và giằng xé, phản ánh nỗi lòng của một người cha truyền thống trước những đổi thay của thời đại. Ban đầu, ông cảm thấy ngỡ ngàng, thất vọng khi người con trai đầu Đức rời quê lên thành phố học rồi ở lại luôn, bất chấp lời hứa "con sẽ trở về". Cảm giác mất mát ấy càng trở nên rõ rệt và đau đớn hơn khi cô con gái Hạnh cũng nối bước anh. Ông lo sợ cực độ, tự hỏi "Làm sao nó đủ sức chống chọi với đời?" và "thức trắng" nhiều đêm vì bất an. Đến khi nghe con gái về xin cho đứa con trai út đi thi trường chuyên, tâm trạng ông chuyển sang hoảng loạn tột cùng, cảm thấy như "từng chùm pháo cấp tập nã vào ngực". Sự kiện này như giọt nước tràn ly, khiến ông nhận ra mình đang thực sự mất dần những đứa con vào thế giới rộng lớn bên ngoài. Thế nhưng, ẩn sâu trong tất cả những nỗi sợ và sự bất lực ấy là tình yêu thương con vô bờ bến. Chính tình yêu ấy đã dẫn ông đến sự chấp nhận đầy xót xa qua ý nghĩ "Con chim đủ lông đủ cánh thì phải bay đi". Dẫu đau lòng, ông cũng hiểu rằng không thể mãi níu giữ chúng trong vòng tay mình. Cuối cùng, hình ảnh "con chim tách bầy" bay ngược về đã thắp lên trong lòng ông một tia hy vọng ấm áp về sự trở lại và sự gắn bó với cội nguồn. Ông Bừng chính là hình ảnh thu nhỏ của thế hệ cha mẹ ở làng quê, mang trong mình nỗi niềm giằng xé giữa truyền thống và hiện đại, giữa ước muốn giữ con bên mình và khát vọng được thấy chúng bay xa, bay cao.

Câu 2:

Phương pháp:

I. MỞ BÀI

- Dẫn từ hình ảnh "đàn chim bay đi" trong truyện

- Giới thiệu vấn đề: sự thay đổi quan niệm về gia đình, quê hương của giới trẻ

II. THÂN BÀI

1. Giải thích

- Quan niệm truyền thống: "Quê hương" là nơi chôn rau cắt rốn, nơi "ta sinh ra và lớn lên", là không gian địa lý cố định, gắn với gia đình nhiều thế hệ. "Gia đình" là tổ ấm, là nơi các thành viên sum họp, gắn bó lâu dài, con cái có trách nhiệm "phụng dưỡng cha mẹ".

- Quan niệm mới: "Quê hương" có thể được hiểu linh hoạt hơn - là nơi ta cống hiến, nơi ta tìm thấy cơ hội phát triển bản thân. "Gia đình" là nơi cho ta tình yêu thương và sự hỗ trợ tinh thần, dù các thành viên có thể ở nhiều nơi khác nhau.

2. Biểu hiện

- Nhiều bạn trẻ xem quê hương không chỉ là nơi sinh ra, mà còn là nơi mình thuộc về, nơi tạo ra giá trị, cơ hội phát triển.

- Quan niệm về gia đình cũng rộng mở hơn: không chỉ là nơi ràng buộc huyết thống mà là môi trường cảm xúc, chỗ dựa tinh thần, bao gồm cả gia đình tự lựa chọn (bạn bè, cộng đồng).

- Sự dịch chuyển mạnh mẽ do học tập, làm việc xa nhà khiến các bạn trẻ dễ thích nghi với nhiều môi trường, tiếp cận lối sống mới → gắn bó với quê theo cách khác.

3. Nguyên nhân của sự thay đổi

- Bối cảnh toàn cầu hoá, hiện đại hoá.

- Nhu cầu khẳng định bản thân, tìm kiếm cơ hội nghề nghiệp.

- Sự phát triển của công nghệ, mạng xã hội → khiến khái niệm “ở đâu cũng kết nối được với gia đình”.

- Tâm lý muốn sống cuộc đời của riêng mình, đề cao tự do cá nhân.

4. Tác động

* Mặt tích cực của sự thay đổi

- Giới trẻ năng động, sẵn sàng rời vùng an toàn để trải nghiệm và phát triển.

- Nhìn quê hương với tư duy đóng góp và xây dựng, không chỉ trông chờ vào sự níu giữ truyền thống.

- Tạo nên những giá trị mới cho chính quê hương (quay về khởi nghiệp, xây dựng cộng đồng).

* Mặt hạn chế / nguy cơ

- Một số bạn thờ ơ với cội nguồn, coi quê hương chỉ là “chỗ để về khi mệt”.

- Đặt sự nghiệp lên trên tình cảm gia đình → thiếu thời gian sẻ chia, chăm sóc cha mẹ.

- Nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc khi quá chạy theo lối sống toàn cầu.

5. Bài học nhận thức và hành động

* Nhận thức

- Dù đi đâu, quê hương và gia đình vẫn là điểm tựa tinh thần.

- Nhận ra giá trị bền vững của tình cảm và cội nguồn trong sự trưởng thành của mỗi con người.

- Hiểu rằng sự hiện đại không đồng nghĩa với việc quên đi truyền thống.

* Hành động

- Dành thời gian quan tâm, chăm sóc gia đình bằng những hành động cụ thể: những cuộc gọi, những lần trở về.

- Ý thức giữ gìn văn hóa quê hương: ngôn ngữ, truyền thống, những điều đẹp đẽ của nơi mình sinh ra.

- Sống có trách nhiệm với cộng đồng quê hương: học tập tốt, cống hiến khi có cơ hội.

III. KẾT BÀI 

- Khẳng định lại vấn đề nghị luận 

- Liên hệ bản thân

Cách giải:

Trong truyện “Mùa chim bay đi” của Lê Trâm, hình ảnh đàn chim rời tổ bay về phương trời lạ gợi lên biết bao suy ngẫm. Những cánh chim tung mình giữa thinh không không chỉ biểu tượng cho khát vọng tự do, mà còn khiến ta nghĩ đến hành trình của mỗi con người khi trưởng thành. Ai rồi cũng đến lúc phải rời vòng tay gia đình, rời mảnh đất thân thuộc để tìm kiếm một bầu trời mới. Thế nhưng dù bay đi xa đến đâu, trong trái tim mỗi người vẫn luôn hiện hữu một điểm tựa không thể thay thế: đó là gia đình và quê hương. Từ hình ảnh đàn chim ấy, liên hệ với thực tế hôm nay, ta dễ dàng nhận thấy quan niệm của giới trẻ về quê hương và gia đình đang có sự chuyển biến sâu sắc.

Nếu nhìn về truyền thống, quê hương là nơi chôn rau cắt rốn, nơi ta sinh ra và lớn lên, nơi những kỉ niệm tuổi thơ được cất giữ trong từng ngọn gió, dòng sông, góc vườn. Đó là một không gian địa lý cố định, nơi bao thế hệ trong gia đình cùng sum họp, gắn bó bền chặt. Gia đình cũng vì thế mà được nhìn nhận như tổ ấm thiêng liêng, nơi mỗi con người được bao bọc trong tình yêu thương, nơi con cái có trách nhiệm phụng dưỡng cha mẹ. Tuy nhiên, trong nhịp chuyển động của thời đại mới, quan niệm ấy không còn giữ nguyên vẹn trong suy nghĩ của giới trẻ. Nhiều người cho rằng quê hương không chỉ nằm ở nơi ta được sinh ra, mà còn là bất cứ nơi đâu ta thấy mình thuộc về, nơi mình có thể sống, cống hiến và trưởng thành. Gia đình cũng được hiểu theo nghĩa rộng hơn: đó là nơi mang đến cảm giác bình yên và được yêu thương, có thể là ruột thịt, cũng có thể là những con người ta lựa chọn để đồng hành.

Những chuyển biến ấy thể hiện rõ qua lối sống hiện nay của nhiều bạn trẻ. Họ đi học, đi làm xa nhà, chấp nhận rời khỏi vòng tay gia đình để tìm cơ hội phát triển ở những miền đất mới. Có người xem quê hương là nơi nuôi dưỡng hoài bão chứ không chỉ là chỗ trở về. Có người lại tìm thấy “gia đình” ở những người bạn đồng điệu, ở cộng đồng cùng chia sẻ ước mơ và lối sống. Việc di chuyển liên tục giúp giới trẻ thích nghi nhanh với môi trường mới và tiếp cận những giá trị đa dạng. Tình cảm dành cho quê hương vì thế không còn biểu hiện bằng sự gắn bó vật lý, mà thể hiện qua hành động, qua mong muốn quay trở lại cống hiến khi đã đủ trưởng thành.

Sự thay đổi này không phải ngẫu nhiên. Toàn cầu hóa mở ra muôn vàn cơ hội học tập, làm việc và trải nghiệm. Giới trẻ ngày nay mang trong mình nhu cầu mạnh mẽ được khẳng định bản thân, được sống theo lựa chọn của chính mình. Công nghệ hiện đại xóa nhòa khoảng cách địa lý: chỉ một cuộc gọi video, ta có thể nhìn thấy nụ cười của người thân. Vì thế, việc sống xa nhà không còn đồng nghĩa với mất kết nối. Tư duy đề cao tự do cá nhân cũng khiến giới trẻ mong muốn theo đuổi con đường riêng, không bị ràng buộc bởi những khuôn mẫu truyền thống.

Những thay đổi ấy mang đến nhiều giá trị tích cực. Người trẻ dám bước ra khỏi vùng an toàn để khám phá và trưởng thành. Họ nhìn quê hương bằng cái nhìn của người kiến tạo, không chỉ của người thụ hưởng. Nhiều bạn trẻ đã mang tri thức trở về để làm giàu cho quê hương. Tuy vậy, vẫn tồn tại không ít hạn chế đáng suy ngẫm. Một số bạn thờ ơ với cội nguồn, coi quê hương chỉ là nơi trú ngụ tạm thời. Áp lực của sự nghiệp khiến thời gian dành cho gia đình trở nên ít ỏi, khiến khoảng cách tình cảm ngày càng lớn. Nếu quá mải mê theo đuổi nhịp sống toàn cầu mà quên giữ gìn những giá trị văn hóa dân tộc, con người dễ đánh mất chính mình.

Từ đó, mỗi người trẻ cần nhìn nhận rõ ràng hơn giá trị của gia đình và quê hương. Dù đi xa đến đâu, quê hương vẫn là nơi ta có thể trở về sau bão giông, gia đình vẫn là nơi sưởi ấm tâm hồn. Sự hiện đại không đồng nghĩa với việc quên đi gốc rễ. Hãy quan tâm đến gia đình bằng những hành động giản dị như những cuộc gọi hỏi thăm, những lần trở về vào dịp lễ tết. Hãy giữ gìn những nét văn hóa của quê hương và sống có trách nhiệm với cộng đồng nơi ta thuộc về.

Có lẽ mỗi người trẻ đều là một cánh chim mang theo hoài bão. Nhưng điều đẹp đẽ nhất là dù bay đến chân trời nào, ta vẫn giữ một hướng về. Bởi quê hương và gia đình không chỉ là nơi bắt đầu, mà còn là nơi ta thuộc về mãi mãi.