Chỉ ra sự khác biệt về nghĩa giữa các yếu tố Hán Việt dưới đây:
- đồng: đồng âm, đồng bào, đồng ca / đồng dao, mục đồng, thần đồng.
- giai: giai nhân, giai phẩm, giai thoại / giai cấp, giai đoạn, giai tầng / giai lão, bách niên giai lão.
- minh: minh châu, minh quân, minh tinh / chúng minh, thuyết minh, minh oan / đồng minh, liên minh.
- tân: lễ tân, tân khách, tiếp tân / tân binh, tân dược, tân thời.
- vị: định vị, hoán vị, kế vị / vị ốc, vị tha / vị lai, vị tất, vị thành niên.
Vận dụng kiến thức về nghĩa của từ.
Cách 1
Yếu tố Hán Việt |
Xác định nghĩa |
|
đồng |
Đồng âm |
âm giống nhau nhưng có nghĩa khác nhau. |
Đồng bào |
người cùng dòng huyết. |
|
Đồng ca |
hát chung một bài ca. |
|
Đồng dao |
cùng một điệu nhịp, khích lệ nhau. |
|
Mục đồng |
đồng nát, không còn nguyên vẹn như trước |
|
Thần đồng |
người có tài năng vượt trội. |
|
giai |
Giai nhân |
người phụ nữ tài sắc vượt trội. |
Giai phẩm |
phẩm chất tốt đẹp của người. |
|
Giai thoại |
câu chuyện huyền bí, truyền kỳ. |
|
Giai cấp |
tầng lớp xã hội. |
|
Giai đoạn |
giai đoạn. |
|
Giai tầng |
tầng lớp xã hội. |
|
Giai lão |
người cao tuổi, lão luyện |
|
Bách niên giai lão |
người sống được trăm tuổi. |
|
minh |
Minh châu |
ngọc châu. |
Minh quân |
quân tướng lĩnh tài ba. |
|
Minh tinh |
ngôi sao nổi tiếng. |
|
Chúng minh |
chúng ta |
|
Thuyết minh |
giải thích, làm rõ. |
|
Minh oan |
rõ ràng, công bằng |
|
Đồng minh |
nước bạn đồng minh |
|
Liên minh |
liên minh có quan hệ chặt chẽ |
|
tân |
Lễ tân |
người đón tiếp |
Tân khách |
đón tiếp, chào đón |
|
Tiếp tân |
khách mới, người đến mới |
|
Tân binh |
người mới. |
|
Tân dược |
loại thuốc mới |
|
Tân thời |
thời đại mới. |
|
vị |
Định vị |
xác định vị trí |
Hoán dị |
sắp xếp lại theo thứ tự khác. |
|
Kế vị |
người thừa kế vị trí |
|
Vị ốc |
vì quốc gia, đất nước. |
|
Vị tha |
lòng từ bi, sự thông cảm. |
|
Vị lai |
tương lai. |
|
Vị tất |
vĩnh viễn, mãi mãi |
|
Vị thành niên |
tuổi trẻ. |
Từ "Đồng":
- Đồng âm: âm giống nhau nhưng có nghĩa khác nhau.
- Đồng bào: người cùng dòng huyết.
- Đồng ca: hát chung một bài ca.
- Đồng dao: cùng một điệu nhịp, khích lệ nhau.
- Mục đồng: đồng nát, không còn nguyên vẹn như trước.
- Thần đồng: người có tài năng vượt trội.
Từ "Giai":
- Giai nhân: người phụ nữ tài sắc vượt trội.
- Giai phẩm: phẩm chất tốt đẹp của người.
- Giai thoại: câu chuyện huyền bí, truyền kỳ.
- Giai cấp: tầng lớp xã hội.
- Giai đoạn: giai đoạn.
- Giai tầng: tầng lớp xã hội.
- Giai lão: người cao tuổi, lão luyện.
- Bách niên giai lão: người sống được trăm tuổi.
Từ "Minh":
- Minh châu: ngọc châu.
- Minh quân: quân tướng lĩnh tài ba.
- Minh tinh: ngôi sao nổi tiếng.
- Chúng minh: chúng ta.
- Thuyết minh: giải thích, làm rõ.
- Minh oan: rõ ràng, công bằng.
- Đồng minh: nước bạn đồng minh.
- Liên minh: liên minh có quan hệ chặt chẽ.
Từ "Tân":
- Lễ tân: người đón tiếp.
- Tiếp tân: đón tiếp, chào đón.
- Tân khách: khách mới, người đến mới.
- Tân binh: người mới.
- Tân dược: loại thuốc mới.
- Tân thời: thời đại mới.
Từ "Vị":
- Định vị: xác định vị trí.
- Hoán vị: sắp xếp lại theo thứ tự khác.
- Kế vị: người thừa kế vị trí.
- Vị quốc: vì quốc gia, đất nước.
- Vị tha: lòng từ bi, sự thông cảm.
- Vị lai: tương lai.
- Vị tất: vĩnh viễn, mãi mãi.
- Vị thành niên: tuổi trẻ.
Các bài tập cùng chuyên đề
Bên cạnh nghĩa gốc, các từ ngân hàng, cổng, gạo cội, lăn tăn còn có nghĩa chuyển mới xuất hiện. Hãy xác định nghĩa mới của mỗi từ và đặt câu với từ được theo nghĩa mới đó.
Tìm từ ngữ mới trong tiếng Việt được hình thành theo hai cách sau (mỗi cách tìm 2 từ ngữ).
Đọc các đoạn thơ sau trong bài “Mưa xuân” và thực hiện yêu cầu nêu bên dưới:
a. Bữa ấy mưa xuân phơi phới bay
Hoa xoan lớp lớp rụng vơi đầy
Hội chèo làng Đặng đi ngang ngõ,
Mẹ bảo: “Thôn Đoài hát tối nay”.
b. Lòng thấy giăng tơ một mối tình
Em ngừng thoi lại giữa tay xinh
Hình như hai má em bừng đỏ
Có lẽ là em nghĩ đến anh.
Yêu cầu:
(1) Xác định nghĩa của những từ ngữ in đậm.
(2) Đặt câu với mỗi từ ngữ in đậm.
Tìm các từ ghép Hán Việt trong những câu dưới đây, chỉ ra nghĩa của mỗi từ ghép Hán Việt tìm được và nghĩa của mỗi yếu tố cấu tạo nên chúng.
a)
Tái sinh chưa dứt hương thể,
Làm thân trâu ngựa, đền nghì trúc mai.
(Nguyễn Du)
b) Khi nhận được đường chuyền của thằng Phước, tôi lướt xuống sút vào gôn đội nó một quả tuyệt đẹp thì nó la toáng lên bảo tôi việt vị. (Nguyễn Nhật Ánh)