Lý thuyết vị trí địa lí, phạm vi và đặc điểm tự nhiên châu Phi

Bài 9. Vị trí địa lí, phạm vi và đặc điểm tự nhiên châu Phi

I. VỊ TRÍ ĐỊA LÝ VÀ PHẠM VI LÃNH THỔ

- Vị trí địa lý: 

+ Kéo dài từ khoảng 37o20’B - 34o51’N.

+ Đại bộ phận nằm giữa hai đường chí tuyến, tương đối cân xứng hai bên đường xích đạo.

- Hình dạng lãnh thổ:

+ Diện tích: 30,3 triệu km2, là châu lục có diện tích lớn thứ 3 thế giới.

+ Có hình dạng khối, đường bờ biển ít bị chia cắt, có ít các vịnh biển và bán đảo lớn.

- Phạm vi lãnh thổ:

+ Phía bắc và đông bắc tiếp giáp với lục địa Á - Âu qua Địa Trung Hải và biển Đỏ.

+ Phía đông giáp Ấn Độ Dương.

+ Phía tây giáp Đại Tây Dương.

II. ĐẶC ĐIỂM THIÊN NHIÊN

1. Địa hình và khoáng sản

- Phần lớn lãnh thổ là các khối cao nguyên khổng lồ, độ cao trung bình là 750 m, chủ yếu là sơn nguyên xen lẫn bồn địa thấp.

- Ở Bắc Phi có dãy núi trẻ At-lat, các đồng bằng ven Địa Trung Hải, lùi xuống phía Nam là hoang mạc Xa-ha-ra.

- Phần Nam Phi có độ cao trung bình > 1000 m. Các sơn nguyên tập trung ở phía đông, trung tâm là các bồn địa, có nhiều thung lũng sâu, hồ hẹp và dài, nhiều động đất, núi lửa.

- Tài nguyên khoáng sản phong phú, nhiều kim loại quý hiếm, 1 số loại có trữ lượng lớn như vàng, kim cương u-ra-ni-um, đồng, dầu mỏ, phốt phát, …

2. Khí hậu

- Khí hậu khô và nóng bậc nhất thế giới.

- Nhiệt độ trung bình năm của châu lục > 20oC.

- Lượng mưa: Giảm dần từ xích đạo về phía hai chí tuyến => hình thành nhiều hoang mạc lớn.

=> Nguyên nhân: vị trí địa lý, hình dạng lãnh thổ, địa hình, các dòng biển nóng và lạnh ven bờ.

+ Nằm trong khu vực nhiệt đới, lượng bức xạ hàng năm nhận được lớn, đem lại nền nhiệt cao cho toàn châu lục.

+ Hình dạng lãnh thổ: hình dạng khối, càng vào sâu trong đất liền, lượng mưa càng giảm => khí hậu càng khô hơn.

Ví dụ: Điển hình là hoang mạc Xa-ha-ra nằm ở Bắc Phi.

+ Địa hinh: Địa hình phần lớn là đồi núi, cao nguyên, sơn nguyên, ăn ra sát biển khiến cho các luồng gió ẩm từ biển thổi vào khó đi sâu vào trong đất liền và gây mưa.

Ví dụ: khu vực phía đông nam của châu Phi có các bồn địa, sơn nguyên rộng lớn, dù khu vực này có sự hoạt động của dòng biển nóng và gió đông nam nóng ẩm, nhưng vẫn khô hạn do bị các dãy núi chặn lại.

+ Dòng biển: Nhiều khu vực có dòng biển lạnh chảy ven bờ, khiến khả năng bốc hơi nước kém, khó ngưng tụ thành mây, mưa.

Ví dụ: khu vực hoang mạc Na-míp và Calahari nằm ở tây nam của châu Phi.

3. Sông, hồ

- Mạng lưới sông hồ kém phát triển và phân bố không đều.

- Nguồn cung cấp nước chủ yếu là do mưa.

- Phần lớn các sông có nhiều thác ghềnh.

- Các hồ ở Châu Phi hầu hết có nguồn gốc kiến tạo, tập trung ở Đông Phi. 

- Một số hồ và sông lớn: sông Nin, sông Công - gô, sông Dăm-be-di,...; hồ Vic-to-ri-a, hồ Tang-ga-ni-ca, hồ Ni-at-xa,...

=> Ý nghĩa: phát triển giao thông, cung cấp nước cho sinh hoạt và sản xuất của con người.

4. Sinh vật

- Thành phần động, thực vật phong phú, đa dạng, có nhiều loại độc đáo như cọ dầu, cỏ voi, sồi thường xanh, ô liu, chà là,...; động vật có hươu cao cổ, ngựa vằn, voi, hà mã, sơn dương,...

III. VẤN ĐỀ MÔI TRƯỜNG TRONG SỬ DỤNG THIÊN NHIÊN

- Thiên nhiên châu Phi phong phú, đa dạng, nhưng hiện nay, nhiều loài động vật ở đây đang có nguy cơ bị tuyệt chủng như: linh dương xanh, gấu núi, sư tử, voi châu Phi, …

- Việc săn bắn trộm, giết hại hàng loạt và buôn bán động vật hoang dã là một trong những vấn đề môi trường trong sử dụng thiên nhiên ở châu Phi.