Bài 13: Cách mạng tháng Tám năm 1945 - SGK Lịch sử và Địa lí 5 Cánh diều

Khởi động

Trong những ngày Cách mạng tháng Tám năm 1945, hàng nghìn người đã ca vang bài hát Tiến quân ca giữa bầu trời Hà Nội. Bài Tiến quân ca đã trở thành Quốc ca của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hoà, nay là nước Cộng hoà xã hội chủ nghĩa Việt Nam.

Hãy chia sẻ những điều em biết về Quốc ca và Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng 

- Chỉ ra được những điều em biết về Quốc ca và Cách mạng tháng Tám năm 1945.

Lời giải chi tiết:

- Bài Tiến quân ca do nhạc sĩ Văn Cao (1923–1995) sáng tác vào năm 1944. Bài hát được chọn làm quốc ca của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa từ ngày 13 tháng 8 năm 1945 đến 1 tháng 7 năm 1976, và tiếp tục được chọn làm quốc ca của nước Cộng hòa Xã hội chủ nghĩa Việt Nam từ ngày 2 tháng 7 năm 1976.

- Tháng 8 năm 1945, dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, đứng đầu là Chủ tịch Hồ Chí Minh, cả dân tộc Việt Nam đã nhất tề vùng lên Tổng khởi nghĩa thắng lợi, giành chính quyền trong cả nước. Ngày 2-9-1945, tại Quảng trường Ba Đình lịch sử, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn độc lập, tuyên bố khai sinh ra nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa (nay là nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam), Nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á. Với thắng lợi đó, Nhân dân ta từ thân phận nô lệ đã trở thành người làm chủ đất nước, làm chủ vận mệnh của mình

Khám phá 1

Đọc thông tin và quan sát các hình 1, 2, 3, 4, em hãy:

- Nêu những việc Nguyễn Ái Quốc đã làm ở Cao Bằng và kể lại câu chuyện Bác Hồ về nước.

- Kể lại câu chuyện "Việc này chú Văn có thể làm được không?" và giới thiệu về Đại tướng Võ Nguyên Giáp.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Trước Tổng khởi nghĩa (SGK trang 61) 

- Chỉ ra được những việc Nguyễn Ái Quốc đã làm ở Cao Bằng và kể lại câu chuyện Bác Hồ về nước.

Lời giải chi tiết:

a, Những việc Bác đã làm ở Cao Bằng: 

+ Đầu năm 1941, Nguyễn Ái Quốc (từ giữa năm 1942 lấy tên là Hồ Chí Minh) về Pác Bó (Cao Bằng). Tại đây, Nguyễn Ái Quốc đã tích cực chỉ đạo xây dựng lực lượng, căn cứ địa cách mạng, chuẩn bị khôi nghĩa giành chính quyền.

+ Từ năm 1941, phong trào cách mạng ở Cao Bằng phát triển mạnh, thu hút đông đảo người dân từ già đến trẻ tham gia.

+ Để tuyên truyền vận động quần chúng, xây dựng lực lượng cách mạng, năm 1944, Hồ Chí Minh đã giao cho Võ Nguyên Giáp nhiệm vụ thành lập Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân.

- Chuyện Bác Hồ về nước:

+ Sáng sớm một ngày trong tháng 1-1941, tức ngày mùng 2 Tết Tân Tỵ, Bắc cùng cả đoàn xuất phát từ làng Năm Quang (Trung Quốc). Sau 8 giờ đi đường, khoảng 12 giờ trưa thì đoàn về đến cột mốc 108 trên biên giới Việt - Trung thuộc xã Trường Hà, châu Hà Quảng, tỉnh Cao Bằng.

+ Đứng bên cạnh cột mốc biên giới, Bác lặng người đi, mắt hướng về Tổ quốc, ngắm nhìn núi rừng Cao Bằng trùng điệp. Sau 30 năm bôn ba khắp năm châu tìm đường cứu nước, nay Bắc đã trở về.

b, Chuyện “Việc này chú Văn có thể làm được không?” 

+ Trong một cuộc họp năm 1944, Bác phân tích tình hình: "Lực lượng vũ trang của ta hiện nay đã ít lại phân tán quá. Bây giờ nên tập hợp những cán bộ, chiến sĩ anh dũng nhất, những vũ khí tốt nhất, tổ chức thành một đội vũ trang...".

Sau đó đến phần tìm người chỉ huy. Cùng trao đổi một lúc, Người hỏi:

- Việc này giao chủ Văn (bí danh của Võ Nguyên Giáp) phụ trách. Chú Văn có thể làm được không?

Lòng cảm động, anh Văn thầm hứa sẽ tuyệt đối trung thành và tận tụy trước sự giao phó ấy và định thưa lại cho có đầu, có đuôi. Những tác phong quân sự như đã ngấm vào máu, anh trả lời ngay vào câu hỏi bằng ba tiếng:

- Có thể được!

Giới thiệu Võ Nguyên Giáp 

Võ Nguyên Giáp (1911 2013) quê ở Quảng Bình. Ông từng là sinh viên Luật của Đại học Đông Dương và là giáo viên dạy Lịch sử ở một trường tư tại Hà Nội.

Ngày 22-12-1944, Võ Nguyên Giáp chỉ huy Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân (tiền thân của Quân đội nhân dân Việt Nam).

Năm 37 tuổi, Võ Nguyên Giáp được phong Đại tướng và trở thành vị Đại tướng đầu tiên của Quân đội nhân dân Việt Nam.

Khám phá 2

Đọc thông tin và quan sát các hình 5, 6, em hãy kể lại một sự kiện diễn ra trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Thắng lợi ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn trong tổng khởi nghĩa (SGK trang 64) 

- Chỉ ra được một sự kiện diễn ra trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 ở Hà Nội, Huế, Sài Gòn.

Lời giải chi tiết:

- Ngay từ sáng ngày 19-8-1945, Hà Nội đã rực màu cờ đỏ sao vàng. Đúng 11 giờ, trước hơn 20 vạn người tập trung trước Nhà hát Lớn, Uỷ ban khởi nghĩa đọc lời kêu gọi khởi nghĩa. Sau đó, cuộc mít tinh biến thành cuộc biểu tình vũ trang giành chính quyền. Đến tối cùng ngày, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền ở Hà Nội toàn thắng.

Ngày 23-8, nhân dân Huế giành được chính quyền.

Tại Sài Gòn, sáng ngày 25-8, quần chúng cách mạng chiếm Sở Mặt thảm, Sở Cảnh sát, nhà ga, bưu điện, nhà máy điện.....

Ngày 28-8, Tổng khởi nghĩa thành công trong cả nước

Khám phá 3

Đọc thông tin và quan sát hình 7, em hãy kể lại câu chuyện Chủ tịch Hồ Chí Minh viết và đọc bàn "Tuyên ngôn Độc lập" Nêu cảm nhận của em về Chủ tịch Hồ Chí Minh trong buổi lễ đọc “Tuyên ngôn Độc lập"

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3. Bác Hồ viết và đọc bản Tuyên ngôn Độc lập (SGK trang 65) 

- Chỉ ra cảm nhận của em về Chủ tịch Hồ Chí Minh trong buổi lễ đọc “Tuyên ngôn Độc lập"

Lời giải chi tiết:

- Từ Tân Trào, Chủ tịch Hồ Chí Minh về Hà Nội. Từ ngày 28-8-1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã soạn thảo bản Tuyên ngôn Độc lập tại căn nhà số 48, phố Hàng Ngang.

- Ngày 2/9/1945, tại quảng trường Ba Đình, chủ tịch Hồ Chí Minh trịnh trọng đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố trước quốc dân và thế giới về sự ra đời của nước Việt Nam dân chủ cộng hoà

=> Cảm nhận của em: Trong buổi tuyên ngôn độc lập. Hình ảnh Bác Hồ rất tôn nghiêm, ăn mặc giản dị như một người cha cả đời lam lũ. Hình ảnh ấy gợi lên sự thân thuộc giữa toàn nhân dân và Bác. Vầng trán Bác cao, dáng người hơi gầy, Bác đứng trên cao ngắm nhìn về phía mọi người. Khi đọc bản tuyên ngôn, hình ảnh Bác tỏa ra một sự hấp dẫn đến kỳ lạ. Bài phát biểu rất giản dị nhưng chứa đầy tình yêu thương của người cha già Việt Nam.

Luyện tập 1

Sắp xếp các sự kiện dưới đây theo đúng tiến trình lịch sử: Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập; Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập; Nguyễn Ái Quốc về nước; Thủ đô Hà Nội khởi nghĩa giành chính quyền. 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 3. Bác Hồ viết và đọc bản Tuyên ngôn Độc lập (SGK trang 65)  

- Chỉ ra được các sự kiện dưới đây theo đúng tiến trình lịch sử

Lời giải chi tiết:

- Tiến trình lịch sử: 

+ Nguyễn Ái Quốc về nước – Đầu năm 1942

+ Đội Việt Nam Tuyên truyền Giải phóng quân được thành lập – năm 1944

+ Thủ đô Hà Nội khởi nghĩa giành chính quyền – tối ngày 19/8/1945

+ Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc bản Tuyên ngôn Độc lập – ngày 2/9/ 1945

Luyện tập 2

Kể lại thắng lợi ở một trong số các địa phương: Hà Nội, Huế, Sài Gòn..... trong Cách mạng tháng Tám năm 1945 dựa vào tư liệu lịch sử (câu chuyện, tranh ảnh, văn bản....) mà em đã sưu tầm.

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng

- Chỉ ra được thắng lợi ở một trong số các địa phương: Hà Nội, Huế, Sài Gòn..... trong Cách mạng tháng Tám năm 1945

Lời giải chi tiết:

- Dưới sự lãnh đạo của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh, nhân dân cả nước đồng loạt vùng dậy, tiến hành tổng khởi nghĩa, giành chính quyền. Từ ngày 14 đến ngày 18-8, cuộc tổng khởi nghĩa nổ ra giành được thắng lợi ở nông thôn đồng bằng Bắc Bộ, đại bộ phận miền Trung, một phần miền Nam và ở các thị xã: Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh, Hội An, Quảng Nam... Ngày 19-8, khởi nghĩa giành chính quyền thắng lợi ở Hà Nội. Ngày 23-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Huế và ở Bắc Kạn, Hòa Bình, Hải Phòng, Hà Đông, Quảng Bình, Quảng Trị, Bình Định, Gia Lai, Bạc Liêu... Ngày 25-8, khởi nghĩa thắng lợi ở Sài Gòn - Gia Định, Kon Tum, Sóc Trăng, Vĩnh Long, Trà Vinh, Biên Hòa, Tây Ninh, Bến Tre... Ở Côn Đảo, Đảng bộ nhà tù Côn Đảo đã lãnh đạo các chiến sĩ cách mạng bị giam cầm nổi dậy giành chính quyền.

Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8-1945, cuộc tổng khởi nghĩa đã giành thắng lợi hoàn toàn, chính quyền trong cả nước về tay nhân dân.

Vận dụng

Viết một đoạn văn khoảng 5 – 7 câu nêu cảm nghĩ của em về một nhân vật hoặc câu chuyện có trong bài học.

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng

- Chỉ ra cảm nghĩ về một nhân vật hoặc câu chuyện có trong bài học.

Lời giải chi tiết:

- Đại tướng Võ Nguyên Giáp là một trong những nhà lãnh đạo quân sự lỗi lạc của Việt Nam, người đã có những đóng góp vô cùng quan trọng đối với dân tộc Việt Nam. Ông đã tham gia tích cực trong cuộc kháng chiến chống Pháp và Mỹ, đồng thời cũng là người lãnh đạo quân đội Việt Nam trong những chiến dịch quân sự quyết định như chiến dịch Điện Biên Phủ và chiến dịch Hồ Chí Minh trên Đường Trường Sơn. Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã đóng góp quan trọng vào việc giúp đất nước giành được độc lập và tự do, bảo vệ chủ quyền quốc gia, và đặt nền móng cho sự phát triển và thịnh vượng của Việt Nam sau chiến tranh. Ông cũng là một trong những người đầu tiên nhấn mạnh tầm quan trọng của phát triển kinh tế và xã hội đồng đều sau chiến tranh, đồng thời đề xuất các chiến lược phát triển bền vững cho đất nước.Với những đóng góp to lớn của mình, Đại tướng Võ Nguyên Giáp đã để lại dấu ấn sâu đậm trong lịch sử và tâm hồn của dân tộc Việt Nam, và sẽ mãi mãi được nhớ đến với tình yêu và lòng biết ơn của người dân.