Bài 11: Khởi nghĩa Lam Sơn và Triều Hậu Lê - SGK Lịch sử và Địa lí 5 Cánh diều

Khởi động

Bia Vĩnh Lăng ghi về thân thế, sự nghiệp của vua Lê Thái Tổ do Nguyễn Trãi biên soạn khi vua Lê Thái Tổ qua đời vào năm 1433. Hãy chia sẻ những hiểu biết của em về vị vua này

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng

- Chỉ ra một số nét chính về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn và nhân vật lịch sử tham gia khởi nghĩa Lam Sơn

Lời giải chi tiết:

Lê Thái Tổ, tên thật là Lê Lợi (1385 - 1433), là người đã lãnh đạo cuộc khởi nghĩa Lam Sơn chống lại ách đô hộ của nhà Minh, giành lại độc lập cho dân tộc Việt Nam sau 20 năm bị đô hộ. Sau chiến thắng, ông lên ngôi vua, lập ra triều Hậu Lê, mở ra một thời kỳ phát triển rực rỡ cho đất nước.

Lê Thái Tổ là một tấm gương sáng về lòng yêu nước, ý chí quật cường và tinh thần dũng cảm của dân tộc Việt Nam. Ông đã để lại cho đời những bài học quý giá về lãnh đạo, về cách xây dựng và bảo vệ đất nước

Khám phá 1

Đọc thông tin và quan sát các hình 2,3,4, hãy: 

- Kể lại một số nét chính về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

- Kể câu chuyện về một số nhân vật lịch sử tham gia khởi nghĩa Lam Sơn

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Khởi nghĩa Lam Sơn (SGK trang 49) 

- Chỉ ra được một số nét chính về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

Lời giải chi tiết:

a, Một số nét chính về cuộc khởi nghĩa Lam Sơn: 

- Mùa xuân năm 1418, người anh hùng Lê Lợi đã cùng với 50 tướng văn tướng võ và một số chí sĩ như Nguyễn Lý, Lê Văn An… phất cờ khởi nghĩa. Ông tự xưng là Bình Định Vương và kêu gọi nhân dân đánh quân Minh cứu nước.

- Khởi nghĩa Lam Sơn gồm ba giai đoạn lớn: hoạt động ở vùng núi Thanh Hóa (1418-1423), tiến vào phía nam (1424-1425) và giải phóng Đông Quan (1426-1427).

+ Giai đoạn 1418 – 1423: Căn cứ nghĩa quân nhiều lần bị bao vây. Nghĩa quân ba lần rút lên vùng núi Chí Linh (Thanh Hoá) 

+ Giai đoạn 1424 – 1425: Giải phóng Nghệ An, mở rộng vùng giải phóng từ Thanh Hoá đến đèo Hải Vân

+ Giai đoạn 1426 – 1427: Từ 10/1427, giành chiến thắng ở Chi Lăng, Xương Giang. Tháng 12/1427, quân Minh đầu hàng, khởi nghĩa giành thắng lợi 

b, Câu chuyện về nhân vật Lê Lai 

Khi Lê Lợi dựng cờ khởi nghĩa, ông là tướng luôn ở bên cạnh, xông pha nhiều trận hiểm nguy. Bấy giờ quân Lam Sơn ít lính, thiếu lương, thường bị quân Minh đánh bại. Cuối tháng 4 năm 1418, Lê Lợi bị thua trận ở Mường Một, chạy thoát về Trịnh Cao, quân Minh đuổi theo vây chặt các lối hiểm yếu. Trong tình thế nguy cấp, Lê Lợi họp các tướng lại hỏi:

– Nay thế trận hiểm nguy, có ai dám bắt chước Kỷ Tín đời Hán, thân khoác hoàng bào mà chết thay ta không?Các tướng đều ngồi yên không ai dám thưa. Lê Lai đứng dậy nói:

– Thần này nguyện được tử trận thay cho chúa công. Ví như sau này giành được giang sơn thì xin nghĩ đến công lao của thần, khiến cho con cháu muôn đời được nhờ quốc ân, được vậy thần chết cũng nhắm mắt.

Lê Lợi rất thương cảm. Lê Lai nói:

– Tình hình nguy khốn, nếu ngồi khư khư, quân thần chung mạng, bao công sức đây hãy còn gì. Nếu theo kế này, may ra có thể thoát được. Kẻ trung thần chết vì nước nào có tiếc gì?

Lê Lợi vái trời khấn rằng:

– Lê Lai có công đổi áo, nếu sau này khôi phục nghiệp xưa, nếu không nhớ đến công lao ấy, thì xin cho cung điện biến thành rừng núi, ấn triện biến thành cục đồng, gươm thần biến thành dao cùn.

Lê Lai vâng mệnh mang 2 voi và 500 quân kéo ra trại quân Minh khiêu chiến. Quân Minh đổ ra đánh. Lê Lai thúc ngựa xông thẳng vào giữa trận hô to:

– Ta là chúa Lam Sơn đây!

Quân Minh ngỡ là Lê Lợi nên xúm lại đánh kịch liệt. Lê Lai xung trận giết giặc rồi kiệt sức, bị quân Minh bắt và đêm hành hình. Hôm ấy là ngày 29 tháng 4.

Lê Lợi nhân lúc việc vây hãm của địch lơi lỏng, cùng các tướng chạy ra đường khác, trốn thoát. Cảm động lòng trung nghĩa của ông, Lê Lợi sai người ngầm tìm được thi hài ông, mang về an táng ở Lam Sơn.

Khám phá 2

Đọc thông tin và trình bày những nét chính về lịch sử Việt Nam thời Hậu Lê

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Nước Đại Việt thời Hậu Lê (SGK trang 52) 

- Chỉ ra được thông tin và trình bày những nét chính về lịch sử Việt Nam thời Hậu Lê

Lời giải chi tiết:

- Sau thắng lợi của khởi nghĩa Lam Sơn, Lê Lợi lên ngôi vua, đóng đô ở Đông Kinh (thành Thăng Long), lấy tên nước là Đại Việt

- Thời Hậu Lê, bộ máy chính quyền được hoàn thiện, ban hành Quốc triều hình luật (luật Hồng Đức), kinh tế phát triển, đời sống nhân dân được quan tâm, đặc biệt là dưới triều vua Lê Thánh Tông 

- Thời Hậu Lê, văn hoá, giáo dục đều có sự chuyển biến tích cực. Tiêu biểu là năm 1484, vua Lê Thánh Tông cho dựng bia đá trong Văn miếu để ghi danh những người đỗ tiến sĩ, thể hiện sự coi trọng việc học

Luyện tập 1

Lập bảng về diễn biến của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn theo gợi ý dưới đây

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Khởi nghĩa Lam Sơn (SGK trang 49)

- Chỉ ra được diễn biến của cuộc khởi nghĩa Lam Sơn

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Chiến thắng Chi Lăng có ý nghĩa như thế nào đối với cuộc kháng chiến chống quân Minh của nghĩa quân Lam Sơn.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ phần 1. Khởi nghĩa Lam Sơn (SGK trang 49)

Lời giải chi tiết:

- Chiến thắng Chi Lăng có ý nghĩa to lớn đối với cuộc kháng chiến chống quân Minh của nghĩa quân Lam Sơn:

+ Chiến thắng Chi Lăng đã khiến cho mưu đồ cứu viện Đông Quan của quân Minh bị tan vỡ. Quân Minh phải đầu hàng và rút lui về nước.

+ Nước ta hoàn toàn độc lập

+ Năm 1428, Lê Lợi lên ngôi hoàng đế, mở đầu thời Hậu Lê.

Vận dụng

Sưu tầm và giới thiệu với mọi người một số tư liệu lịch sử (văn bản, tranh, ảnh,..) liên quan đến khởi nghĩa Lam Sơn và triều Hậu Lê

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng 

- Chỉ ra được một số tư liệu lịch sử (văn bản, tranh, ảnh,..) liên quan đến khởi nghĩa Lam Sơn và triều Hậu Lê

Lời giải chi tiết:

- Bình Ngô đại cáo: Bài cáo do Nguyễn Trãi soạn thảo vào năm 1427, tuyên bố chiến thắng của nghĩa quân Lam Sơn và ca ngợi công lao to lớn của Lê Lợi và các anh hùng dân tộc.