Bài 12: Triều Nguyễn - SGK Lịch sử và Địa lí 5 Cánh diều

Khởi động

Quan sát hình 1 và cho viết công trình trong hình liên quan đến triều đại nào trong lịch sử Việt Nam. Hãy chia sẻ những điều em biết về triều đại này.

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng 

- Chỉ ra được thông tin về triều đại này

Lời giải chi tiết:

-  Hình 1 là Đại Nội Huế , đây là một phần trong quần thể di tích Cố đô Huế. Nơi đây, mang đậm dấu ấn văn hóa, lịch sử, kiến trúc của triều đại nhà Nguyễn, được UNESCO công nhận là di sản văn hóa thế giới vào năm 1993. Toàn cảnh Đại Nội Huế còn lưu giữ nhiều dấu ấn đặc sắc của phong kiến triều đình nhà Nguyễn hàng trăm năm để lại

- Nhà Nguyễn được thành lập sau khi Nguyễn Ánh (Gia Long) lên ngôi hoàng đế năm 1802 và kết thúc khi Bảo Đại thoái vị vào năm 1945, tổng cộng là 143 năm. Triều Nguyễn là một triều đại đánh dấu nhiều thăng trầm trong lịch sử Việt Nam, đặc biệt là cuộc xâm lược của người Pháp giữa thế kỷ 19.

Khám phá 1

Đọc thông tin và trình bày sự thành lập Triều Nguyễn

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 1. Sự thành lập Triều Nguyễn (SGK trang 54) 

- Chỉ ra được thông tin về triều Nguyễn

Lời giải chi tiết:

- Sau khi vua Quang Trung qua đời (năm 1792), nhà Tây Sơn suy yếu, mâu thuẫn nội bộ ngày càng sâu sắc; uy tín bị giảm sút,…

- Năm 1802, được sự ủng hộ của địa chủ ở Gia Định, Nguyễn Ánh đã đánh bại triều Tây Sơn, lập ra triều Nguyễn, lấy niên hiệu là Gia Long, đặt kinh đô ở Phú Xuân (Huế).

Khám phá 2

Đọc thông tin và nêu những việc vua Minh Mạng đã làm để củng cố và phát triển vương triều

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Củng cố và phát triển vương triều (SGK trang 55) 

- Chỉ ra được thông tin và nêu những việc vua Minh Mạng đã làm để củng cố và phát triển vương triều

Lời giải chi tiết:

- Những việc vua Minh Mạng đã làm để củng cố và phát triển vương triều: 

+ Cải cách hành chính đến cấp xã, đẩy mạnh khai hoang, cải cách hệ thống thi cử,..

+ Ông còn quan tâm đến việc xác lập và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, khuyến khích học hỏi, tiếp thu những tiến bộ về khoa học – kĩ thuật của phương tây, trong đó có kĩ thuật đóng thuyền.

Khám phá 3

Đọc thông tin và trình bày những đóng góp của Nguyễn Công Trứ trong việc khẩn hoang dưới Triều Nguyễn. 

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Công cuộc khẩn hoang dưới Triều Nguyễn (SGK trang 55) 

- Chỉ ra được những thông tin về những đóng góp của Nguyễn Công Trứ trong việc khẩn hoang dưới Triều Nguyễn.

Lời giải chi tiết:

- Nguyễn Công Trứ đã dâng sớ xin triều đình cấp tiến công, tiền gạo để tập hợp dân nghèo khai khẩn vùng Duyên hải Bắc Bộ. 

- Năm 1828, vua Minh Mạng cử Nguyễn Công Trứ làm Doanh điển sử, chuyên coi việc khai khẩn ruộng đất. Nguyễn Công Trứ đã chiêu mộ dân phiêu tán khai phá được một vùng đất đai rộng lớn miền ven biển, lập nên huyện Tiền Hải (Thái Bình) và huyện Kim Sơn (Ninh Binh) ngày nay.

Khám phá 4

Đọc thông tin,nêu mục đích và nội dung của những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ phần 2. Những đề nghị cải cách dưới Triều Nguyễn (SGK trang 56) 

- Chỉ ra được thông tin,nêu mục đích và nội dung của những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ

Lời giải chi tiết:

- Mục đích: Cải cách làm cho đất nước giàu mạnh 

- Nội dung: 

+ Chấn chỉnh bộ máy quan lại.

+ Phát triển công, thương nghiệp và tài chính.

+ Chỉnh đốn võ bị, mở rộng ngoại giao, cải tổ giáo dục…

=> Những đề nghị cải cách của Nguyễn Trường Tộ có hệ thống và toàn diện, chứng tỏ một điều rằng, ông là người thiết tha yêu nước, có trình độ học vấn uyên thâm, có tư tưởng tiến bộ vượt lên trên tư tưởng phong kiến lạc hậu, cổ hủ lúc bấy giờ.

Khám phá 5

Đọc thông tin, em hãy: 

- Nêu mục đích của phong trào Cần Vương

- Kể lại câu chuyện về Phan Đình Phùng và khởi nghĩa Hương Khê

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ lại toàn bài Triều Nguyễn (SGK trang 54) 

- Chỉ ra mục đích của phong trào Cần Vương và câu chuyện về Phan Đình Phùng và khởi nghĩa Hương Khê

Lời giải chi tiết:

- Mục đích của phong trào Cần Vương 

+ Năm 1884, thực dân Pháp cơ bản hoàn thành quá trình xâm lược Việt nam

+ Năm 1885, vua Hàm Nghi phát dụ Cần Vương để kêu gọi toàn dân giúp vua đánh giặc

- Phan Đình Phùng và khởi nghĩa Hương Khê

+ Phan Đình Phùng (1847-1895) quê ở Đức Thọ (Hà Tĩnh). Ông đỗ Tiến sĩ và làm quan dưới Triều Nguyễn.

+ Năm 1885, hưởng ứng dụ Cần vương, Phan Đình Phùng đã tập hợp nhân dân bốn tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình chống Pháp, xây dựng căn cứ tại Hương Khê (Hà Tĩnh). Ông tổ chức được một đội quân với kỉ luật nghiêm minh, chế tác được súng kiểu Tây và đẩy lùi nhiều cuộc càn quét của thực dân Pháp.

+ Cuối năm 1895, trong một trận đánh ác liệt, Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh. Cuộc khởi nghĩa Hương Khê duy trì thêm một thời gian rồi tan rã. Đây là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương

Luyện tập 1

Sắp xếp tên nhân vật dưới đây tương ứng với nội dung sự kiện vào vớ ghi.

 - Tên nhân vật: vua Gia Long, vua Minh Mạng, vua Hàm Nghi, Nguyễn Công Trứ, Nguyễn Trường Tộ, Phan Đình Phùng.

- Nội dung sự kiện: phất dụ Cần vương, khôi nghĩa Hương Khê; để nghị cải cách đất nước; cải cách hành chính; lập ra Triều Nguyễn; lập ra huyện Tiền Hải và huyện Kim Sơn.

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ lại toàn bài Triều Nguyễn (SGK trang 54) 

- Chỉ ra được tên nhân vật dưới đây tương ứng với nội dung sự kiện

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Chọn một nhân vật lịch sử của Triều Nguyễn và thiết kế thẻ nhân vật theo gợi ý: tiểu sử, tài năng, đóng góp của nhân vật đối với lịch sử, điều em yêu thích/ học được ở nhân vật.....

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng 

- Chỉ ra được những thông tin về nhân vật lịch sử em chọn

Lời giải chi tiết:

- Tiểu sử: Phan Đình Phùng (1847-1895) quê ở Đức Thọ (Hà Tĩnh). Ông đỗ Tiến sĩ và làm quan dưới Triều Nguyễn.

- Đóng góp: 

+ Năm 1885, hưởng ứng dụ Cần vương, Phan Đình Phùng đã tập hợp nhân dân bồn tỉnh Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình chống Pháp, xây dựng căn cứ tại Hương Khê (Hà Tĩnh). Ông tổ chức được một đội quân với kỉ luật nghiêm minh, chế tác được súng kiểu Tây và đẩy lùi nhiều cuộc càn quét của thực dân Pháp.

+ Cuối năm 1895, trong một trận đánh ác liệt, Phan Đình Phùng bị thương nặng và hi sinh. Cuộc khởi nghĩa Hương Khê duy trì thêm một thời gian rồi tan rã. Đây là cuộc khởi nghĩa tiêu biểu nhất trong phong trào Cần vương

- Điểm em yêu thích: ông là một người tính tình ngay thẳng và hừng hực bầu máu nóng yêu nước.

Vận dụng

Nếu em được viết thư gửi đến một nhân vật dưới Triều Nguyễn trong thế kỉ XIX, em sẽ gửi cho ai và nội dung chính viết về điều gì?

Phương pháp giải:

- Vận dụng những kiến thức đã biết và tham khảo trên mạng 

- Chỉ ra được nội dung của bức thư mà em muốn viết

Lời giải chi tiết:

- Nội dung chính của bức thư:

+ Bày tỏ lòng kính ngưỡng đối với tài năng và lòng yêu nước của Nguyễn Trường Tộ: Em sẽ ca ngợi những đóng góp to lớn của Nguyễn Trường Tộ cho đất nước, đặc biệt là những ý tưởng cải cách tiên tiến của ông trong các lĩnh vực chính trị, kinh tế, giáo dục, văn hóa, quân sự.

+ Chia sẻ suy nghĩ về tình hình đất nước trong thế kỷ XIX: Em sẽ trình bày những thách thức mà Việt Nam phải đối mặt vào thời điểm đó, bao gồm sự xâm lược của thực dân Pháp, sự suy yếu của triều đình nhà Nguyễn và sự lạc hậu của nền giáo dục và khoa học kỹ thuật.