Giải Mục III. Một số di sản văn hóa tiêu biểu ở Việt Nam - Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

1 Câu 1

Trả lời câu hỏi 1 trang 32 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Theo em, những di sản văn hoá phi vật thể đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hoá thế giới trên đây có giá trị gì nổi bật?

Lời giải chi tiết:

- Những di sản văn hoá phi vật thể đã được UNESCO ghi danh vào Danh sách Di sản văn hoá thế giới được nêu trên:

+ Là những di sản nổi bật và mang đậm bản sắc văn hóa Việt Nam. 

+ Những di sản đó vừa mang tính lịch sử, vừa mang đậm bản sắc văn hóa, thể hiện sự sáng tạo của người Việt trong công cuộc xây dựng nền văn hóa dân tộc.

1 Câu 2

Trả lời câu hỏi 2 trang 32 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Em hãy xác định trên Hình 2.22 vị trí phân bố các di sản văn hoá phi vật thể được giới thiệu trong bài học và rút ra những nhận xét.

Lời giải chi tiết:

- Vị trí phân bố các di sản văn hoá phi vật thể được giới thiệu trong bài học:

+ Nhã nhạc cung đình Huế => Phân bố chủ yếu ở: Thừa Thiên Huế

+ Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên => Phân bố chủ yếu ở: các tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Đắk Nông, Lâm Đồng

+ Ca trù => Phân bố chủ yếu ở một số tỉnh Bắc Bộ và Bắc Trung Bộ, như: Hà Nội, Phú Thọ, Vĩnh Phúc, Bắc Ninh, Bắc Giang, Hưng Yên, Hà Nam, Hải Dương, Hải Phòng, Thái Bình, Nam Định, Ninh Bình, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình…

+ Đờn ca tài tử Nam Bộ => Phân bố chủ yếu ở các tỉnh Nam Trung Bộ (Ninh Thuận, Bình Thuận) và toàn bộ khu vực Nam Bộ.

+ Nghi lễ và trò chơi Kéo co => Phân bố chủ yếu ở các tỉnh Bắc Bộ: Lai Châu, Lào Cai, Tuyên Quang, Vĩnh Phúc, Hà Nội, Bắc Ninh.

- Nhận xét:

+ Có những di sản văn hóa phân bố trên phạm vi của một tỉnh/ thành phố. Ví dụ: Nhã nhạc cung đình ở Huế; hát Xoan ở Phú Thọ…

+ Có những di sản văn hóa phân bố trên phạm vi rộng lớn, ở nhiều tỉnh/ thành. Ví dụ: Đờn ca tài tử phân bố ở một số tỉnh Nam Trung Bộ và toàn bộ các tỉnh Nam Bộ; Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên phân bố ở khắp các tỉnh thuộc khu vực Tây Nguyên…

+ Một số di sản văn hóa thường có tên gọi gắn liền với địa bàn phân bố của di sản. Ví dụ: nghệ thuật ví, dặm Nghệ - Tĩnh; Đờn ca tài tử Nam Bộ; Không gian văn hóa Cồng chiêng Tây Nguyên…

2 Câu 1

Trả lời câu hỏi 1 trang 36 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Chọn một trong các di sản văn hoá vật thể đã được giới thiệu, em hãy nói về bức tranh lịch sử của quá khứ được hàm chứa trong di sản văn hoá đó.

Lời giải chi tiết:

(*) Lựa chọn: Bức tranh quá khứ hàm chứa trong di sản Thánh địa Mỹ Sơn

- Thánh địa Mỹ Sơn toạ lạc ở một thung lũng hẹp thuộc tỉnh Quảng Nam. 

- Thánh địa Mỹ Sơn là một quần thể gồm hơn 70 ngôi đền tháp, được các vua Chăm-pa cho xây dựng khoảng từ thế kỉ IV đến thế kỉ XIV bằng gạch, đá và chất kết dính đặc biệt. Thánh địa là nơi tổ chức cúng tế và là nơi tập trung lăng mộ của các vị hoàng thân.

- Hầu hết các công trình xây dựng ở đây đều chịu ảnh hưởng của Hin-đu giáo. Mỗi vị vua Chăm-pa sau khi lên ngôi đều đến đây làm lễ tế thần linh.

Lưu ý: Học sinh có thể lựa chọn những ví dụ khác. Bài làm trên mang tính tham khảo

2 Câu 2

Trả lời câu hỏi 2 trang 36 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Theo em, việc bảo tồn các di sản văn hoá này có ý nghĩa như thế nào?

Lời giải chi tiết:

- Ý nghĩa của việc bảo tồn các di sản văn hoá:

+ Góp phần lưu giữ, bảo vệ và lan tỏa những giá trị cốt lõi của cộng đồng, dân tộc.

+ Góp phần tạo ra sinh kế cho cá nhân và cộng đồng; là nguồn lực phát triển kinh tế - xã hội của quốc gia.

+ Thúc đẩy hòa bình và tinh thần đoàn kết giữa các quốc gia thông qua quá trình giao lưu cũng như tôn trọng đa dạng văn hóa.

3 Câu 1

Trả lời câu hỏi 1 trang 40 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Những di sản thiên nhiên tiêu biểu được giới thiệu phản ánh điều gì về tài nguyên thiên nhiên của Việt Nam?

Lời giải chi tiết:

- Những di sản thiên nhiên tiêu biểu được giới thiệu phản ánh sự giàu có, đa dạng và phong phú của tài nguyên thiên nhiên ở Việt Nam.

3 Câu 2

Trả lời câu hỏi 2 trang 40 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Phân tích những “giá trị nổi bật toàn cầu” của các di sản thiên nhiên đã được UNESCO ghi danh.

Lời giải chi tiết:

Phân tích “Giá trị nổi bật toàn cầu” của các di sản thiên nhiên ở Việt Nam đã được UNESCO ghi danh:

* Cao nguyên đá Đồng Văn: được UNESCO công nhận là công viên địa chất toàn cầu (2014)

- Cao nguyên đá Đồng Văn là một quần thể núi non hùng vĩ, địa hình hiểm trở, có độ cao trung bình từ 800 - 1.200m so với mực nước biển, có nhiều đỉnh núi cao hơn 1.500m. Hơn 90% diện tích của cao nguyên là núi đá vôi, đặc trưng cho địa hình karst, với những dải núi đá tai mèo sắc nhọn, những khe núi sâu và hẹp. Toàn bộ diện tích bề mặt của cao nguyên còn đang trong thời kỳ phong hóa, phong cảnh kỳ vĩ với những “thạch thụ” hợp thành “rừng đá”.

- Cao nguyên đá Đồng Văn có nhiều giá trị di sản, đặc biệt là các di sản địa chất, trong đó có nhiều di sản địa chất tầm cỡ quốc tế. Các nhà khoa học đã xác định được khoảng 150 điểm di sản địa chất nhưng có lẽ khu vực này xứng đáng được gọi là “Vương quốc của địa hình chóp núi đá vôi”, hoặc dạng tam giác cân như ở Quản Bạ, Mèo Vạc hoặc dạng “mái nhà lệch”, “sách đá” đặc sắc như ở Lũng Cú, Lũng Táo, Vần Chải của huyện Đồng Văn…

-  Cao nguyên đá Đồng Văn vốn bị nhiều đứt gãy chia cắt, cùng với tác động hòa tan, rửa lũa của nước về sau mà tạo nên nhiều hẻm vực, như Tu Sản trên sông Nho Quế sâu đến 700 - 800m, sông Miện ở Quản Bạ, Khe Lía ở Đồng Văn, hẻm vực Mậu Duệ ở Yên Minh… Ngoài hẻm vực Cao nguyên đá cũng có rất nhiều biểu hiện đứt gãy khác, như vách đứt gãy Lao Và Chải nổi tiếng ở Yên Minh, đá vôi bị cà nát thành bột ở Quản Bạ, các nếp uốn, nếp oằn ở Cán Tỷ… do đó, nơi đây còn được mệnh danh là “xứ sở của những hẻm vực”.

- Trên Cao nguyên đá cũng dễ dàng tìm thấy vô số di chỉ hóa thạch cổ sinh, như hóa thạch Bọ Ba thùy ở Lũng Cú (Đồng Văn) cách ngày nay trên 500 triệu năm; hóa thạch Tay cuộn ở Ma Lé (Đồng Văn) cách ngày nay khoảng 400 triệu năm; hoặc các hóa thạch khác như Trùng thoi, Huệ biển, San hô…cách ngày nay khoảng 350 – 250 triệu năm… Chưa kể nhiều di sản địa chất đặc sắc khác chỉ mới hình thành từ khoảng 5 triệu năm trở lại đây, như Núi Đôi Cô Tiên, động Lùng Khúy, hang Khố Mỷ ở Quản Bạ…

=> Có thể nói Cao nguyên đá Đồng Văn tái hiện một cách vô cùng đa dạng, sinh động và liên tục suốt khoảng hơn 500 triệu năm lịch sử tiến hóa địa chất và sự sống của Trái đất ở đây, và vì thế mà khu vực này được UNESCO công nhận là Công viên địa chất toàn cầu.

* Vịnh Hạ Long:

- Năm 1994, Vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới với giá trị ngoại hạng về thẩm mĩ.

+ Vịnh Hạ Long là 1 trong 10 Vịnh biển đẹp nhất thế giới. 

+ Nơi đây là một tạo hình kỳ lạ của tạo hoá, là sự hài hoà, uyển chuyển giữa bố cục và màu sắc, giữa hình khối và không gian... được biểu hiện bởi hàng ngàn hòn đảo trên mặt biển xanh với những hình thù khác nhau, khơi gợi trí tưởng tượng vô hạn của con người.

- Năm 2000, Vịnh Hạ Long được UNESCO công nhận là di sản thiên nhiên thế giới với giá trị địa chất, địa mạo 

+ Vịnh Hạ Long có số lượng đảo lớn nhất cả nước, chiếm gần 2/3 tổng số lượng đảo toàn Việt Nam.

+ Lịch Sử địa chất lâu dài của Vịnh Hạ Long được biết đến ít nhất trên 500 triệu năm bao gồm nhiều hệ tầng trầm tích có nguồn gốc lục địa và cacbonat. Đó là những trang sử đá ghi lại những biến cố vĩ đại của các quá trình địa chất khu vực, được thể hiện qua các đặc điểm màu sắc, thành phần vật chất, sự sắp xếp, cấu tạo các lớp đá, các di tích hoá thạch còn được bảo tồn cho đến ngày nay.

+ Vịnh Hạ Long là một điển hình về biển gắn với cảnh quan các- xtơ với tháp các-xtơ đá vôi rộng lớn và phát triển tốt nhất thế giới.

* Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng: được UNESCO ghi danh là Di sản thiên nhiên thế giới vào năm 2003 (với tiêu chí địa chất – địa mạo) và năm 2015 (với tiêu chí: hệ sinh thái và đa dạng sinh học).

- Về địa chất – địa mạo: vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng được ví như một bảo tàng địa chất khổng lồ có lịch sử hơn 400 triệu năm trước. Phần lớn diện tích là đá vôi và liên kết với khu bảo tồn đa dạng sinh học quốc gia Hin Nam-no của Lào.

- Về hệ sinh thái và đa dạng sinh học: 

+ Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng có có 15 kiểu sinh cảnh rộng lớn với 10 kiểu thảm thực vật quan trọng. Rừng kín thường xanh che phủ 93,57% diện tích, trong đó, 83,74% diện tích VQG là hệ sinh thái rừng nhiệt đới trên núi đá vôi điển hình hiếm có còn sót lại và hầu hết chưa bị tác động.

+ Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng có hệ sinh thái động, thực vật vô cùng phong phú, đa dạng, đặc biệt có những loài quý hiếm, giá trị vượt bậc. Dưới tán rừng xanh đại ngàn của Vườn quốc gia Phong Nha – Kẻ Bàng ghi nhận sự có mặt của 1.394 loài động vật (thuộc 835 giống) và 2.952 loài thực vật (thuộc 1006 chi).

* Khu dự trữ sinh quyển Cần Giờ: 

- Rừng ngập mặn Cần Giờ được UNSECO công nhận là khu dự trữ sinh quyển đầu tiên của Việt Nam nằm trong mạng lưới các khu dự trữ sinh quyển của thế giới

- Rừng ngập mặn Cần Giờ có giá trị nổi bật về hệ sinh thái và đa dạng sinh học: Theo kết quả tổng hợp của Viện Sinh thái học miền Nam, hệ thực vật rừng ngập mặn Cần Giờ ghi nhận 296 loài, nhóm thực vật ngập mặn; là nơi sinh sống của nhiều loại động thực vật quý hiếm thuộc Danh mục Sách đỏ Việt Nam.

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên mang tính tham khảo

3 Câu 3

Trả lời câu hỏi 3trang 41 Chuyên đề Lịch Sử 10 Chân trời sáng tạo

Em hiểu như thế nào về di sản phức hợp? Hãy lấy ví dụ minh hoạ.

Lời giải chi tiết:

* Khái niệm: Di sản phức hợp (hay còn gọi là di sản kép) là di sản có những giá trị nổi bật cả về văn hoá và thiên nhiên.

* Ví dụ: Quần thể di tích và danh thắng Yên Tử (Quảng Ninh) là một phức hợp các di sản văn hoá và thiên nhiên của Việt Nam. Nơi đây nổi bật với các giá trị về: lịch sử, văn hóa, tư tưởng và cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ.

- Về giá trị lịch sử - tư tưởng:

+ Di tích lịch sử và danh thắng Yên Tử là nơi hình thành, ra đời và phát triển của Trung tâm Phật giáo Thiền Tông thuần Việt, do người Việt trực tiếp sáng tạo ra. Đây là một trong những di tích lớn và ra đời sớm ở nước ta. Hệ thống chùa, am, tháp, bia, tượng… ở Yên Tử là những tư liệu lịch sử vật chất quý báu, gắn liền với tên tuổi và sự nghiệp tu hành của Điều Ngự Giác Hoàng Trần Nhân Tông và các thế hệ thiền sư tu hành tại đây.

+ Đặc biệt các văn bia ở Yên Tử đều chứa đựng một lượng thông tin rất lớn, qua nghiên cứu các văn bia ở đây chúng ta có thể lập lại được một phả hệ những nhà sư đã tu hành tại đây cùng với lược sử của họ, từ đó có thể nghiên cứu được tình hình phát triển của Phật giáo Trúc Lâm qua từng thời kỳ.

+ Trải qua các thời kỳ: Lý, Trần, Lê, Nguyễn, danh sơn Yên Tử trở thành nơi hội ngộ của các bậc thiền sư đạo cao đức trọng như Tổ Chân Nguyên, ni sư Đàm Thái, Đệ Nhất Tổ Trần Nhân Tông, Đệ Tam Tổ Huyền Quang...

- Về giá trị văn hóa:

+ Sự ra đời và phát triển của Thiền phái Trúc Lâm Yên Tử đã để lại cho hậu thế những bản kinh văn và các bản sách quý giá, những sách dạy cho các tăng môn và dân chúng của Thiền phái Trúc Lâm tu tập, sám hối, tu hành thập thiện như: Thiền tâm thiết chuỷ ngữ lục, Đại Hương Hải ấn thi tập, Tăng già Toái sự, Thạch thất Mỹ Ngữ, Truyền Đăng Lục, Thượng Sĩ hành trang… Đây là những di sản văn hoá phi vật thể quý giá đang đồng hành cùng sự phát triển của lịch sử dân tộc.

+ Bên cạnh đó, Thiền phái Trúc Lâm cũng để lại cho đời sau nhiều công trình văn hoá vật thể quý báu: chùa chiền, am, tháp được hình thành trong quá trình ra đời và phát triển của chốn tổ Trúc Lâm tại Yên Tử. Những di sản vật thể quý báu đó đã phản ánh khá rõ nét về sự phát triển của kiến trúc, mỹ thuật, điêu khắc Việt Nam qua các triều đại Lý - Trần - Lê - Nguyễn. Đó là những báu vật, cổ vật có một không hai trong kho tàng văn hoá Việt Nam.

- Về giá trị cảnh quan:

+ Yên tử - một trong những linh sơn của đất nước, bên cạnh cảnh quan thiên nhiên hùng vĩ, còn là nơi bảo tồn được rất nhiều loài động thực vật quý hiếm mà không một vùng núi nào có được, đặc biệt là các loài cây quý như Tùng, Trúc, Mai và các loại cây thuốc nam quý hiếm.

+ Vẻ đẹp của Yên Tử là sự kỳ vĩ của núi non hoà với nét cổ kính, trầm mặc của chùa tháp, là sự thơ mộng của suối nước trời mây chen trong cây cỏ hoa lá và chim muông, là sự phong phú của thảm thực vật đa dạng và những loại cây dược liệu có giá trị. 

Lưu ý: Học sinh trình bày quan điểm cá nhân. Bài làm trên chỉ mang tính tham khảo