Định hướng và hướng dẫn viết văn bản nghị luận phân tích, đánh giá một tác phẩm văn học - Văn 10

- Giới thiệu được những thông tin khái quát về tác giả, tác phẩm.

- Nêu được nhận xét khái quát về giá trị của tác phẩm.

- Nêu được nét riêng về chủ đề của tác phẩm.

- Phân tích được mối quan hệ gắn kết giữa chủ đề và các nhân vật trong tác phẩm 

- Đánh giá khái quát về thành công hay hạn chế của tác phẩm nhìn từ mối quan hệ giữa chủ đề và nhân vật.

- Phát biểu được tác động của chủ đề tác phẩm, nhân vật trong tác phẩm đối với bản thân.

1. Tìm ý

Dựa vào định hướng viết của bài học, đọc kĩ truyện đã chọn, nêu một số câu hỏi sau để tìm ý:

- Chủ đề của truyện là gì? Chủ đề đó có điểm đặc biệt nào không?

- Các nhân vật trong truyện có đặc điểm gì nổi bật? Ngoại hình, lời nói, hành động , nội tâm của nhân vật hướng tới việc thể hiện chủ đề như thế nào?

- Nhìn từ chủ đề và nhân vật, tác phẩm có gì đặc sắc?

2. Lập dàn ý

- Mở bài: Giới thiệu khái quát về tác giả, tác phẩm

- Thân bài:

+ Khái quát chủ đề của truyện

+ Phân tích từng nhân vật tiêu biểu và mối quan hệ giữa các nhân vật

+ Phân tích vai trò của nhân vật trong việc thể hiện chủ đề của truyện

+ Đánh giá chủ đề và ý nghĩa của nhân vật trong việc thể hiện chủ đề, rút ra ý nghĩa với cuộc sống

- Kết bài: Khẳng định ý nghĩa của vấn đề nghị luận

Đề bài: Phân tích nhân vật Lão Hạc trong truyện ngắn Lão Hạc của Nam Cao, qua đó làm rõ giá trị nhân đạo của truyện.

* Tìm ý:

– Chủ đề của truyện là gì? Chủ đề đó có điểm đặc biệt nào không?
Chủ đề: bi kịch của người nông dân nghèo trước cảnh nghèo đói, mất mát, và những xung đột nội tâm giữa tự trọng, tình thương và tuyệt vọng. Điểm đặc biệt: Nam Cao không chỉ kể nỗi khổ vật chất mà đi sâu vào nội tâm nhân vật, làm nổi bật phẩm giá, tự trọng và tình thương (đặc biệt là tình cha) trong hoàn cảnh cùng cực.

– Các nhân vật trong truyện có đặc điểm gì nổi bật? Ngoại hình, lời nói, hành động, nội tâm hướng tới việc thể hiện chủ đề như thế nào?

+ Lão Hạc: ngoại hình tiều tuỵ, lời nói giản dị, hành động có lúc bộc trực (bán con chó, viết thư dặn dò), nội tâm phức tạp: lòng tự trọng, xót xa vì con, day dứt vì phải nhận tiền người khác, cuối cùng chọn cái chết như một cách giữ phẩm giá. Những chi tiết nhỏ (chăm sóc con chó, giữ tiền, không nhận của bố thí) làm rõ phẩm chất nhân đạo và tuyệt vọng.

+ Nhân vật “tôi” (kể chuyện): góc nhìn lắng nghe, phân tích, vừa thương cảm vừa phản ánh xã hội.

– Nhìn từ chủ đề và nhân vật, tác phẩm có gì đặc sắc?
Tác phẩm đặc sắc ở cách Nam Cao khai thác nội tâm nhân vật, dùng ngôn ngữ chân thực, giàu cảm xúc cùng những chi tiết đời thường để khắc hoạ bi kịch nhân đạo, khiến người đọc vừa thương vừa suy ngẫm về nhân phẩm trong nghèo khó.

* Lập dàn ý:

1. Mở bài

- Giới thiệu: Tác giả Nam Cao; tác phẩm Lão Hạc

- Dẫn vào vấn đề: Giới thiệu nhân vật Lão Hạc 

2. Thân bài

- Khái quát chủ đề của truyện: Truyền tải nỗi khổ, phẩm giá và bi kịch nhân đạo của người nông dân trong xã hội phong kiến-cận hiện đại; lên án hoàn cảnh đẩy con người đến đường cùng.

- Phân tích nhân vật Lão Hạc

+ Ngoại hình, lời nói: già nua, tươm tất nhưng nghèo; ngôn ngữ mộc mạc, chân thành.

+ Hành động tiêu biểu:

• Bán con chó Vàng: một hành động đau đớn nhưng thực dụng để có tiền nuôi con.

• Giấu tiền, từ chối bố thí: thể hiện tự trọng.

• Quyết định tự tử: biểu hiện của tuyệt vọng nhưng vẫn giữ phẩm giá.

- Vai trò của nhân vật trong thể hiện chủ đề: Lão Hạc là tiêu điểm để Nam Cao thể hiện nỗi đau của người nghèo; qua số phận ông, tác giả tố cáo sự bất công xã hội và tôn vinh phẩm giá con người.

- Đánh giá và liên hệ thực tế

• Giá trị nghệ thuật: khắc hoạ nội tâm tinh tế, chi tiết đời thường có sức gợi.

• Giá trị nhân đạo: kêu gọi lòng trắc ẩn, suy nghĩ về cách xã hội đối xử với người nghèo.

3. Kết bài: Khẳng định lại: Lão Hạc là nhân vật tiêu biểu cho hiện thực bi kịch của người nông dân và cho tấm lòng nhân đạo của Nam Cao; thông điệp có giá trị vượt thời gian.