Bài 1. Sống có lí tưởng - SGK GDCD 9 Cánh diều

Mở đầu

Trả lời câu hỏi Mở đầu trang 6 SGK GDCD 9 Cánh diều

Dựa vào dữ liệu dưới đây, em hãy cho biết tên các nhân vật và chia sẻ hiểu biết của mình về những nhân vật đó.

Phương pháp giải:

Em quan sát hình ảnh và dựa vào hiểu biết của bản thân để hoàn thành câu hỏi

Lời giải chi tiết:

Hình ảnh 1: Nữ anh hùng Võ Thị Sáu

Võ Thị Sáu (1933-1952) là một nữ anh hùng dân tộc Việt Nam, sinh ra tại xã Phước Thọ, huyện Đất Đỏ, tỉnh Bà Rịa (nay thuộc tỉnh Bà Rịa - Vũng Tàu). Chị tham gia cách mạng từ khi còn rất trẻ, nổi bật với các hoạt động chống thực dân Pháp như vụ đánh bom tại chợ Đất Đỏ. Năm 1949, chị bị bắt và tra tấn nhưng kiên quyết không khai báo. Năm 1952, Võ Thị Sáu bị xử bắn tại Côn Đảo khi mới 19 tuổi. Chị được truy tặng danh hiệu Anh hùng Lực lượng Vũ trang Nhân dân và trở thành biểu tượng của lòng yêu nước và tinh thần chiến đấu kiên cường của phụ nữ Việt Nam.

Hình ảnh 2: Anh hùng dân tộc Lý Tự Trọng

Lý Tự Trọng (1914-1931) là một thanh niên yêu nước và anh hùng dân tộc Việt Nam. Ông sinh ra tại làng Bản Mạy, tỉnh Nakhon Phanom, Thái Lan trong một gia đình gốc Việt. Lý Tự Trọng tham gia cách mạng từ rất sớm, hoạt động tích cực trong phong trào thanh niên và là thành viên của Đoàn Thanh niên Cộng sản Đông Dương. Năm 1931, khi mới 17 tuổi, Lý Tự Trọng bị bắt sau khi bắn chết mật thám Pháp trong một cuộc biểu tình ở Sài Gòn. Ông bị tra tấn và kết án tử hình. Trước khi hy sinh, Lý Tự Trọng đã tuyên bố: "Con đường của thanh niên chỉ có thể là con đường cách mạng, không thể có con đường nào khác."

Khám phá 1

Trả lời câu hỏi Khám phá 1 trang 8 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy đọc thông tin và trả lời câu hỏi

Thông tin

Liệt sĩ – bác sĩ Đặng Thuỳ Trâm sinh ra trong một gia đình trí thức. Sau khi tốt nghiệp trường Đại học Y khoa Hà Nội, chị xung phong vào công tác ở chiến trường B. Trong một chuyến công tác, chị bị địch phục kích và hi sinh lúc chưa đầy 28 tuổi đời, 2 năm tuổi Đảng và 3 năm tuổi nghề. Một trong những kỉ vật chị để lại là hai cuốn nhật kí.

Trang đầu cuốn nhật kí, Đặng Thuỷ Trâm đã ghi những dòng nổi tiếng trong tác phẩm “Thép đã tôi thế đấy” của văn hào N.A.Ostrovsky: “Cái quý nhất của con người là cuộc sống, đời người ta chỉ sống có một lần, phải sống sao cho khỏi phải xót xa, ân hận vì những năm tháng đã sống hoài, sống phí, cho khỏi phải hổ thẹn vì những năm tháng sống hoài, sống phí, để khi nhắm mắt xuôi tay ta có thể nói rằng: Cả đời ta, cả sức ta đã hiến dâng cho sự nghiệp cao đẹp nhất trên đời: Sự nghiệp đấu tranh giải phóng loài người".

Những trang tiếp theo, chị viết về những ngày tháng sống ở chiến trường với công việc của một bác sĩ phụ trách bệnh viện điều trị cho các thương bệnh binh.

"20.7.68

Những ngày bận rộn công tác dồn dập, thương nặng, người ít, mọi người trong bệnh

xá đều hết sức vất vả. Riêng mình, trách nhiệm càng nặng nề hơn bao giờ hết, mỗi

ngày làm việc từ sáng tinh mơ cho đến đêm khuya. Khối lượng công việc quá lớn mà người không có nên một mình mình vừa phụ trách bệnh xá, vừa lo điều trị, vừa giảng dạy. Vô cùng vất vả và cũng còn nhiều khó khăn trong công việc, nhưng hơn bao giờ hết mình cảm thấy rằng mình đã đem hết tài năng, sức lực của mình để cống hiến cho cách mạng. Đôi mắt người thương binh hôm nào đau nhức tưởng như bỏ hôm nay cũng đã sáng lại một phần. Cánh tay anh bộ đội sưng phù đe doạ chảy máu bây giờ cũng đã lành lặn. Những cánh tay xương gãy rời cũng đã liền lại,... Đó chính là nhờ sức lực của mình và những người y tá đêm ngày lăn lộn trong công tác bên giường bệnh".

(Theo Đặng Kim Trâm và Vương Trí Nhàn (2005), Nhật ký Đặng Thuỳ Trâm, NXB Hội nhà văn, Hà Nội, trang 64-65)

a. Em hiểu như thế nào về câu nói trong tác phẩm “Thép đã tôi thế đấy” của văn hào N.A.Ostrovsky? Theo em, câu nói của văn hào N.A.Ostrovsky có ý nghĩa như thế nào đối với Đặng Thùy Trâm và các thế hệ thanh niên Việt Nam?

b. Em nhận xét gì về mục đích sống, việc làm của bác sĩ Đặng Thùy Trâm trong thông tin?

c. Hãy kể về một tấm gương sống có lí tưởng ở quê hương em. Điều em học được từ tấm gương đó là gì?

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ thông tin để trả lời các câu hỏi

Lời giải chi tiết:

a. Câu nói của N.A.Ostrovsky trong tác phẩm “Thép đã tôi thế đấy” nhấn mạnh giá trị quý giá của cuộc sống con người. Nó khuyên rằng mỗi người chỉ sống một lần, do đó phải sống một cách ý nghĩa và trọn vẹn. Không nên để cuộc sống trôi qua một cách vô nghĩa và không làm điều gì đáng kể. Thay vào đó, cần cống hiến hết mình cho những mục tiêu cao cả và tốt đẹp, để khi nhìn lại, không phải hối tiếc hay xấu hổ về quãng đời đã qua.

Câu nói này trở thành kim chỉ nam cho cuộc đời và sự nghiệp của bác sĩ Đặng Thùy Trâm. Đồng thời cũng khuyến khích các thế hệ thanh niên Việt Nam sống có lí tưởng, biết hi sinh cho những mục tiêu lớn lao của đất nước, dân tộc, sống một cuộc đời đáng tự hào và ý nghĩa

b. Mục đích sống và việc làm của bác sĩ Đặng Thùy Trâm thể hiện sự hết mình vì lí tưởng cao đẹp, hướng đến lợi ích chung của quốc gia, dân tộc. Bác sĩ đã không quản khó khăn, vất vả, cống hiến cả cuộc đời của mình cho sự nghiệp giải phóng của dân tộc.

c. Nguyễn Quang Hưng, sinh năm 1988 tại Hải Phòng, là Phó Giáo sư, Tiến sĩ và nhà nghiên cứu về vật liệu mới tại Đại học Quốc gia Hà Nội. Anh nổi bật với các công trình nghiên cứu về vật liệu nano và đã công bố nhiều bài báo khoa học trên các tạp chí quốc tế uy tín. Nguyễn Quang Hưng đã nhận nhiều giải thưởng danh giá, như Giải thưởng Tạ Quang Bửu (2017). Ngoài ra, anh còn tích cực tham gia giảng dạy và hướng dẫn sinh viên, góp phần đào tạo thế hệ trẻ Việt Nam trong lĩnh vực khoa học công nghệ. Nguyễn Quang Hưng là tấm gương sáng về lòng đam mê, kiên trì và nỗ lực không ngừng trong nghiên cứu khoa học, chứng minh rằng người trẻ Việt Nam có thể đạt được những thành tựu xuất sắc trên trường quốc tế.

Khám phá 2

Trả lời câu hỏi Khám phá 2 trang 9 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy đọc các thông tin sau và trả lời câu hỏi

Thông tin

Thanh niên là lực lượng xã hội to lớn, xung kích, sáng tạo, đi đầu trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa, có vai trò quan trọng trong sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước, hội nhập quốc tế và xây dựng chủ nghĩa xã hội.

Năm 1960, tại Đại hội Thanh niên tích cực lao dộng xã hội chủ nghĩa, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã căn dặn:

“... Thanh niên là người chủ tương lai của nước nhà. Để thật xứng đáng là người chủ của một nước xã hội chủ nghĩa, thanh niên ta quyết tâm thực hiện mấy điều sau đây:

- Phải thấm nhuẩn đạo đức cách mạng tức là khiêm tốn, đoàn kết, thực hành chủ nghĩa tập thể, thương yêu và giúp đỡ lẫn nhau, người tiên tiến thì giúp đỡ người kém hơn, người kém cần phải cố gắng để tiến lên, ra sức cần kiệm để bảo vệ và xây dựng nước nhà.

- Phải nghiêm khắc chống chủ nghĩa cá nhân như tự tư, tự lợi, tự kiêu, tự mãn, chỉ tham việc gì có danh tiếng, xem khỉnh những công việc bình thường. Phải chống tham ô, lãng phí. Phải cố gắng học hỏi để không ngừng nâng cao trình độ chính trị, văn hoá và kĩ thuật để phục vụ Tổ quốc, phục vụ nhân dân".

(Theo bài nói tại Đại hội Thanh niên tích cực lao dộng xã hội chủ nghĩa, Hồ Chi Minh toàn tập, Tập 10 (2000), NXB Chính trị quốc gia, Hà Nội, trang 106)

a. Dựa vào thông tin, em hãy xác định những nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

b. Em hãy nêu những việc thanh niên Việt Nam hiện nay cần phải làm đề thực hiện các nhiệm vụ trên.

c. Hãy kê những việc em và các bạn đã làm để thực hiện nhiệm vụ của thanh niên.

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ các thông tin để trả lời các câu hỏi

Lời giải chi tiết:

a. Nhiệm vụ của thanh niên Việt Nam trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc

- Khiêm tốn, đoàn kết, thực hành chủ nghĩa tập thể, thương yêu và giúp đỡ lẫn nhau

- Tránh tự tư, tự lợi, tự kiêu, tự mãn, không chỉ tham việc có danh tiếng và không xem khinh những công việc bình thường. Chống tham ô và lãng phí

- Cố gắng học hỏi để nâng cao trình độ chính trị, văn hóa và kĩ thuật nhằm phục vụ Tổ quốc và nhân dân

b. Những việc thanh niên Việt Nam hiện nay cần phải làm để thực hiện các nhiệm vụ trên

- Rèn luyện đạo đức

- Chống chủ nghĩa cá nhân

- Học tập và phát triển bản thân

c. Những việc em và các bạn đã làm để thực hiện nhiệm vụ của thanh niên

- Tham gia chiến dịch mùa hè xanh dọn dẹp vệ sinh khu phố

- Quyên góp và tặng quà cho người nghèo, trẻ em mồ côi, người già neo đơn

- Chăm chỉ học tập, đạt thành tích cao trong các kì thi

- Tham gia vào các hoạt động do Đoàn Thanh niên tổ chức như vệ sinh môi trường và trồng cây xanh, các hoạt động văn nghệ, thể thao

Luyện tập 1

Trả lời câu hỏi Luyện tập 1 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy nhận xét việc làm của thanh niên trong các hình ảnh dưới đây. Phân tích ý nghĩa của những việc làm đó.

Phương pháp giải:

Em quan sát kĩ các hình ảnh để đưa ra nhận xét và nêu ý nghĩa cho những việc làm của từng hình

Lời giải chi tiết:

Luyện tập 2

Trả lời câu hỏi Luyện tập 2 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy dựa vào câu nói sau để thuyết trình về lí tưởng sống của thanh niên và ý nghĩa của sống có lí tưởng đối với thanh niên Việt Nam hiện nay.

“Tuổi trẻ không có lí tưởng giống như buổi sáng không có Mặt Trời” (Vissarion Belinsky)

Phương pháp giải:

Em đọc kĩ câu nói và dựa vào gợi ý dưới đây để xây dựng bài thuyết trình

- Giải thích lí tưởng sống là gì?

- Ý nghĩa của việc sống có lí tưởng

- Bài học rút ra cho bản thân

Lời giải chi tiết:

Câu nói của Vissarion Belinsky đã nhấn mạnh tầm quan trọng của lí tưởng sống đối với tuổi trẻ.

Lí tưởng sống là mục tiêu, ước mơ cao đẹp mà mỗi người hướng tới và phấn đấu đạt được. Đó là ngọn đèn soi đường, là kim chỉ nam giúp con người định hướng hành động và vươn tới những giá trị tốt đẹp. Với thanh niên, lí tưởng sống càng trở nên quan trọng, bởi đó là giai đoạn của sự nhiệt huyết, sức mạnh và khát vọng cống hiến.

Hãy thử hình dung một buổi sáng không có Mặt Trời: không ánh sáng, không sự sống động, không năng lượng. Tuổi trẻ không có lí tưởng cũng vậy, sẽ trở nên mờ mịt, thiếu sức sống và không có định hướng. Một cuộc sống không lí tưởng giống như một hành trình không có đích đến, khiến người trẻ dễ rơi vào trạng thái mất phương hướng, lạc lõng và không có động lực phấn đấu.

Lí tưởng sống mang lại cho thanh niên những ý nghĩa vô cùng to lớn.

Trước hết, lí tưởng sống giúp thanh niên xác định được đích đến trong cuộc đời, từ đó định hình hành động và nỗ lực để đạt được mục tiêu đó. Khi có lí tưởng, mỗi hành động của người trẻ sẽ có ý nghĩa và giá trị hơn.

Thứ hai, lí tưởng sống là nguồn cảm hứng và động lực để thanh niên vượt qua khó khăn, thử thách. Những lúc mệt mỏi, chán nản, chính lí tưởng sẽ là động lực để họ tiếp tục phấn đấu và không ngừng vươn lên.

Lí tưởng sống không chỉ giúp thanh niên hoàn thiện bản thân mà còn khuyến khích họ đóng góp cho cộng đồng, xã hội. Một người trẻ có lí tưởng sẽ luôn hướng đến việc làm đẹp cho xã hội, tạo ra những giá trị tích cực và bền vững.

Sống có lí tưởng giúp thanh niên xây dựng giá trị cá nhân, phát triển phẩm chất đạo đức và hình thành nhân cách cao đẹp. Những giá trị này sẽ là nền tảng vững chắc cho cuộc sống của họ trong tương lai.

Trong bối cảnh Việt Nam hiện nay, thanh niên cần nhận thức rõ vai trò và trách nhiệm của mình đối với đất nước. Lí tưởng sống của thanh niên Việt Nam không chỉ dừng lại ở việc phát triển bản thân mà còn gắn liền với sự phát triển của đất nước. Thanh niên cần có những ước mơ, hoài bão lớn, đồng thời biết biến những ước mơ đó thành hiện thực bằng sự nỗ lực không ngừng.

Luyện tập 3

Trả lời câu hỏi Luyện tập 3 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy kể về một tấm gương tiêu biểu của thanh niên Việt Nam có đóng góp to lớn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước và rút ra bài học cho bản thân.

Phương pháp giải:

Em dựa vào hiểu biết của bản thân và tìm hiểu thêm trên sách báo, internet để hoàn thành bài tập

Lời giải chi tiết:

Một tấm gương tiêu biểu của thanh niên Việt Nam có đóng góp to lớn cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước là anh Nguyễn Hà Đông, người sáng tạo ra trò chơi "Flappy Bird". Nguyễn Hà Đông sinh năm 1985, là một lập trình viên trẻ tuổi tại Hà Nội. Anh đã tạo ra trò chơi "Flappy Bird" và phát hành miễn phí trên nền tảng di động vào tháng 5 năm 2013.

"Flappy Bird" nhanh chóng trở thành một hiện tượng toàn cầu với hàng triệu lượt tải về và chơi trên khắp thế giới. Trò chơi này không chỉ mang lại danh tiếng cho Nguyễn Hà Đông mà còn góp phần quảng bá ngành công nghiệp phần mềm và lập trình Việt Nam ra thế giới. Sự thành công của "Flappy Bird" đã chứng minh rằng với sự sáng tạo và kiên trì, thanh niên Việt Nam hoàn toàn có thể cạnh tranh và thành công trên thị trường quốc tế.

Bài học cho bản thân: cần sáng tạo, kiên trì và học hỏi không ngừng

Luyện tập 4

Trả lời câu hỏi Luyện tập 4 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy xác định lí tưởng sống của mình và xây dựng kế hoạch học tập, rèn luyện bản thân

Phương pháp giải:

Em liên hệ bản thân để hoàn thành bài tập

Lời giải chi tiết:

KẾ HOẠCH THỰC HIỆN NHIỆM VỤ

Học tốt các môn học, nâng cao kiến thức, kĩ năng

1. Mục đích, yêu cầu

- Mục đích: Đạt được kết quả học tập tốt, nâng cao kiến thức và kỹ năng.

- Yêu cầu: Chăm chỉ, kiên trì, sử dụng thời gian hiệu quả để học tập.

2. Nội dung thực hiện

- Xác định các mục tiêu học tập cụ thể cho từng môn học.

- Lập lịch học tập hàng ngày và tuân thủ nghiêm ngặt.

- Sử dụng các tài liệu và phương pháp học tập phù hợp với mỗi môn học.

- Thực hiện bài tập, ôn tập và tham gia các nhóm học tập để hỗ trợ và giúp đỡ lẫn nhau.

3. Phương pháp thực hiện

- Lập lịch học tập chi tiết:

+ Xác định thời gian cố định hàng ngày để học tập.

+ Phân chia thời gian cho từng môn học và các hoạt động ôn tập.

- Sử dụng phương pháp học tập hiệu quả:

+ Áp dụng kỹ thuật Pomodoro để tăng hiệu suất học tập.

+ Tạo ra môi trường học tập tốt bằng cách chọn lựa nơi học yên tĩnh và thoáng đãng.

- Tham gia nhóm học tập:

+ Tham gia các nhóm ôn tập và học nhóm để hỗ trợ và giúp đỡ lẫn nhau trong quá trình học tập.

4. Tiêu chí đánh giá kết quả

- Đạt điểm số cao trong các bài kiểm tra và kỳ thi.

- Hoàn thành bài tập và dự án học tập đúng hạn và chất lượng.

- Cảm thấy tự tin và thoải mái với mức độ hiểu biết và kỹ năng đạt được.

Vận dụng 1

Trả lời câu hỏi Vận dụng 1 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy cùng bạn thiết kế một tác phẩm tuyên truyền về lí tưởng sống của thanh niên Việt Nam

Gợi ý: sáng tác truyện, thơ, vẽ tranh, làm tập san,…

Phương pháp giải:

Em tìm hiểu thêm từ sách báo, internet để hoàn thành bài tập

Lời giải chi tiết:

Vận dụng 2

Trả lời câu hỏi Vận dụng 2 trang 10 SGK GDCD 9 Cánh diều

Em hãy thực hiện kế hoạch học tập, rèn luyện bản thân đã xây dựng ở bài Luyện tập 4 và báo cáo kết quả thực hiện trước lớp

Phương pháp giải:

Dựa vào kế hoạch đã lập ở Luyện tập 4, em hãy thực hiện và chia sẻ kết quả với các bạn

Lời giải chi tiết:

- Nhờ thực hiện theo kế hoạch, điểm số của em đã được cải thiện trong các kì thi gần đây

- Các bài tập trên lớp được hoàn thành đúng thời hạn, đạt chất lượng tốt

- Tuy nhiên, vẫn còn chưa thực sự tự tin khi đứng trước đám đông thuyết trình, cần trau dồi thêm