Bài 2. Sự xác lập và phát triển của chủ nghĩa tư bản SGK Lịch sử 11 Kết nối tri thức

? mục 1

Trả lời câu hỏi mục 1 trang 13 SGK Lịch sử 11

Trình bày sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mĩ.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 1 trang 12, 13 SGK

Lời giải chi tiết:

Sự xác lập của chủ nghĩa tư bản ở châu Âu và Bắc Mĩ.

- Thế kỉ XVII, chủ nghĩa tư bản được xác lập ở Hà Lan, Anh.

- Thế kỉ XVIII, chủ nghĩa tư bản được mở rộng ra ngoài phạm vi châu Âu (Bắc Mĩ) và xác lập ở Pháp

- Từ thập kỉ 60 của thế kỉ XVIII, cuộc cách mạng công nghiệp bắt đầu từ Anh, sau đó lan ra các nước Pháp, Đức,... 

=> Những chuyển biến to lớn về kinh tế - xã hội 

=> Khẳng định sự thắng lợi của chủ nghĩa tư bản

- Nửa sau thế kỉ XIX, các cuộc cách mạng tư sản tiếp diễn dưới những hình thức khác nhau và giành được thắng lợi => Chủ nghĩa tư bản được xác lập ở Italia, Đức,...

? mục 2 a

Trả lời câu hỏi mục 2a trang 14 SGK Lịch sử 11

Trình bày quá trình mở rộng xâm lược thuộc địa của chủ nghĩa tư bản

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 2a trang 13, 14 SGK

Lời giải chi tiết:

- Sự phát triển nhanh chóng của chủ nghĩa tư bản kéo theo nhu cầu ngày càng cao về nguyên liệu và nhân công 

=> Các nước tư bản tăng cường chính sách xâm lược, mở rộng thuộc địa 

- Cuối thế kỉ XIX - đầu thế kỉ XX, các nước tư bản chuyển sang giai đoạn đế quốc chủ nghĩa, thiết lập hệ thống thuộc địa ở châu Á, châu Phi và khu vực Mỹ La-tinh.

? mục 2 b

Trả lời câu hỏi mục 2b trang 16 SGK Lịch sử 11

1. Trình bày sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX.

2. Em có nhận xét gì về tốc độ mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX?

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 2b trang 14, 15 SGK

Lời giải chi tiết:

1.

Sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản cuối thế kỉ XIX – đầu thế kỉ XX.

- Nửa đầu thế kỉ XIX, hàng loạt các thuộc địa của thực dân Tây Ban Nha và Bồ Đào Nha ở khu vực Mỹ La-tinh đã bùng nổ phong trào đấu tranh giành độc lập 

=> Thành lập các quốc gia tư sản.

- Ở châu Á:

+ Sau cuộc Duy Tân Minh Trị (1868), Nhật Bản trở thành nước tư bản chủ nghĩa.

+ Cách mạng Tân Hợi (1911) thắng lợi đã lật đổ triều đại Mãn Thanh, chấm dứt chế độ quân chủ chuyên chế, mở đường cho chủ nghĩa tư bản phát triển ở Trung Quốc.

? mục 2 c

Trả lời câu hỏi mục 2c trang 16 SGK Lịch sử 11

1. Khai thác hình 7 và thông tin trong mục, cho biết quyền lực của các tổ chức độc quyền được thể hiện như thế nào?

2. Trình bày sự phát triển của chủ nghĩa tư bản từ tự do cạnh tranh sang độc quyền.

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 2c trang 16 SGK

Lời giải chi tiết:

1.

Các tổ chức độc quyền chỉ chiếm khoảng 1% tổng xí nghiệp thế giới nhưng lại chiếm hơn ¾ tổng số máy hơi nước và động cơ điện, số lượng công nhân; tổng số sản phẩm chiếm gần ½ so với thế giới

=> Khả năng chi phối sự phát triển của toàn bộ nền kinh tế

=> Các nhà tư bản liên minh với nhau để thâu tóm phần lớn việc sản xuất hoặc tiêu thụ một số hàng hóa nhằm thu lợi nhuận cao

=> Khống chế chính trị, kinh tế, văn hóa của các nước tư bản

? mục 3 a

Trả lời câu hỏi mục 3a trang 17 SGK Lịch sử

Nêu khái niệm chủ nghĩa tư bản hiện đại

Phương pháp giải:

Đọc nội dung mục 3a trang 17 SGK

Lời giải chi tiết:

Chủ nghĩa tư bản hiện đại là thuật ngữ dùng để chỉ một giai đoạn phát triển của chủ nghĩa tư bản từ sau Chiến tranh thế giới thứ hai đến nay với những biểu hiện mới, tiêu biểu là sự kết hợp giữa sức mạnh kinh tế của các tổ chức độc quyền tư nhân với sức mạnh chính trị của nhà nước tư sản.

? mục 3 b

Trả lời câu hỏi mục 3b trang 18 SGK Lịch sử

Nêu tiềm năng và thách thức của chủ nghĩa tư bản hiện đại

Phương pháp giải:

Đọc nội dung 3b trang 17, 18 SGK

Lời giải chi tiết:

* Tiềm năng

- Có ưu thế trong việc sử dụng những thành tựu của cuộc Cách mạng công nghiệp lần thứ 4 để phát triển kinh tế

- Các nước tư bản phát triển trở thành trung tâm kinh tế, tài chính, khoa học - công nghệ của thế giới.

- Quy mô nền kinh tế và thu nhập bình quân đầu người thuộc hàng cao nhất thế giới.

* Thách thức

- Những cuộc khủng hoảng kinh tế, tài chính mang tính toàn cầu như các cuộc khủng hoảng năng lượng => lạm phát, ô nhiễm môi trường,...

- Những vấn đề chính trị, xã hội nan giải như phân biệt chủng tộc, bạo lực,...

- Không giải quyết được triệt để mâu thuẫn xã hội ngày càng gia tăng; sự chênh lệch giàu nghèo làm sâu sắc thêm tình trạng bất bình đẳng trong xã hội.

Luyện tập

Trả lời câu hỏi luyện tập trang 18 SGK Lịch sử 11

Lập bảng tóm tắt những nét chính về sự mở rộng và phát triển của chủ nghĩa tư bản từ cuối thế kỉ XIX đến đầu thế kỉ XX.

Lời giải chi tiết:

Vận dụng 1

Trả lời câu hỏi vận dụng 1 trang 18 SGK Lịch sử 11

Có quan điểm cho rằng: Chủ nghĩa tư bản hiện đại ngày nay đã thay đổi về bản chất, không còn là chủ nghĩa tư bản như trước đây. Nêu ý kiến của em về quan điểm này.

Lời giải chi tiết:

Em không đồng ý với quan điểm này vì những điều chỉnh, thay đổi vẫn chưa phá vỡ được khuôn khổ, nền tảng của chế độ tư bản chủ nghĩa, vẫn chỉ là những điều chỉnh, những sự chuyển biến trong khuôn khổ của chế độ tư bản.

1. Theo đuổi lợi nhuận đã, đang và sẽ là mục tiêu cao nhất và cuối cùng của các nhà tư bản; sự giàu có của các nhà tư bản là từ nguồn lợi nhuận này. Do vậy, bóc lột vẫn là bản chất của chủ nghĩa tư bản hiện đại.

2. Chủ nghĩa tư bản hiện đại cũng không xóa bỏ được tình trạng phân hóa giàu nghèo trong xã hội, mà sự phân hóa còn tiếp tục gia tăng, vẫn là chế độ bất công.

3. Chủ nghĩa tư bản hiện đại vẫn không ngăn chặn, tránh được các cuộc khủng hoảng kinh tế gắn liền với bản chất của chủ nghĩa tư bản, với mâu thuẫn cơ bản của chủ nghĩa tư bản là mâu thuẫn giữa tính chất xã hội hóa cao của lực lượng sản xuất với chế độ sở hữu tư nhân tư bản chủ nghĩa.

4. Trong chủ nghĩa tư bản hiện đại, những mâu thuẫn gắn liền với bản chất của chủ nghĩa tư bản vẫn hiện diện, dù có những hình thức biểu hiện mới. Đó là mâu thuẫn giữa tư bản và lao động làm thuê, giữa tư bản với tư bản, giữa các cường quốc tư bản với các nước nghèo, kém phát triển, đang phát triển.

Vận dụng 2

Trả lời câu hỏi vận dụng 2 trang 18 SGK Lịch sử 11

Sưu tầm tư liệu từ sách, báo, internet về phong trào “Chiếm lấy phố Uôn” và giải thích vì sao phong trào này chỉ sau một thời gian ngắn đã lan ra các bang ở Mỹ và hàng trăm thành phố ở nhiều nước tư bản trên thế giới.

Lời giải chi tiết:

“Chiếm lấy phố Wall” hay còn gọi là phong trào “99 chống lại 1” là một phong trào xuất hiện ở nước Mỹ vào đầu năm 2011. Tên của phong trào này nói lên rằng: 1% dân số Mỹ giàu có sở hữu tài sản quốc gia bằng số tài sản của 99% dân số. Phong trào đã lan sang nhiều nước tư bản chủ nghĩa.

Từ phong trào "Chiếm Phố Wall" người biểu tình đòi đánh thuế người giàu nhiều hơn nữa, chấm dứt việc ngân hàng tịch thu nhà của những người không còn khả năng trả nợ và đòi rút quân Mỹ về nước đồng thời chuyển ngân sách chiến tranh cho giáo dục, chống tăng học phí đại học, đòi việc làm… Chỉ trong thời gian ngắn phong trào đã lan rộng ra nhiều thành phố lớn của nước Mỹ và lan ra hàng chục nước khác trên thế giới, như Canada, Đức, Thụy Sỹ, Anh, Italia, Ireland, Tây Ban Nha,Nhật Bản, Australia, Hàn Quốc…