Dẫn chứng về chủ đề Ý lại

Ý lại là thói quen dựa dẫm vào người khác, trông chờ vào sự giúp đỡ hay giải quyết của người khác thay vì tự mình chủ động.

• Biểu hiện: Một trong những biểu hiện dễ nhận thấy của sự ý lại ở học sinh hiện nay là thói quen phụ thuộc vào công nghệ và người khác trong học tập. Nhiều bạn không chịu tự tìm hiểu bài mà lại trông chờ vào máy tính, ứng dụng giải bài hoặc AI để đưa ra đáp án có sẵn. Thay vì tư duy và làm bài từ đầu, các bạn chỉ việc sao chép kết quả và nộp lại cho giáo viên.
• Kết quả: Ỷ lại khiến con người mất dần năng lực tự học và tự giải quyết vấn đề, dẫn đến kết quả học tập thấp và hổng kiến thức. Lâu dài, thói quen này làm con người trở nên thụ động, thiếu tự tin và dễ thất bại khi đối diện thử thách.

• Biểu hiện: Trong bộ phim Ký sinh trùng, gia đình Kim thể hiện rất rõ biểu hiện của sự ỷ lại và sống dựa dẫm. Họ không có công việc ổn định, chủ yếu làm những việc lặt vặt để sống qua ngày và luôn tìm cách dựa vào gia đình Park giàu có để kiếm tiền. Khi một thành viên thâm nhập được vào nhà Park, những người còn lại cũng tìm cách thế chỗ người cũ để dựa vào nguồn thu nhập ấy, thay vì tự lực tìm kiếm công việc tử tế.
• Kết quả: Sự ỷ lại ấy đã dẫn gia đình Kim đến những hậu quả nặng nề. Khi phụ thuộc quá nhiều vào gia đình Park, họ trở nên tham lam, bất chấp và mất khả năng tự đứng vững. Điều này đẩy cả hai gia đình vào vòng xoáy xung đột, gây nên bi kịch đẫm máu ở cuối phim.

• Biểu hiện: Trong bộ truyện Doraemon, Nobita là nhân vật thể hiện rất rõ thói quen ỷ lại và phụ thuộc. Mỗi khi gặp khó khăn trong học tập hay cuộc sống, cậu thường không tự tìm cách giải quyết mà ngay lập tức chạy đến nhờ Doraemon lấy bảo bối giúp đỡ. Nobita hiếm khi nỗ lực tự học, thường xuyên dựa vào người khác để hoàn thành bài tập hoặc vượt qua rắc rối.
• Kết quả: Sự ỷ lại khiến Nobita nhiều lần rơi vào những tình huống trớ trêu. Thậm chí, việc lạm dụng bảo bối thường dẫn đến hậu quả nghiêm trọng khi cậu dùng sai cách, khiến rắc rối càng lớn hơn.

• Biểu hiện: Trong thần thoại Hy Lạp, vua Midas sau khi được ban cho khả năng biến mọi thứ chạm vào thành vàng đã nhanh chóng ỷ lại vào quyền năng siêu nhiên ấy. Ông tin rằng chỉ cần phép màu này là có thể bảo đảm hạnh phúc và quyền lực, nên không còn trân trọng những giá trị căn bản của đời sống con người. Midas mải mê tích luỹ vàng bạc, xem của cải vật chất là thước đo duy nhất của thành công, quên đi nhu cầu thiết yếu như thức ăn, nước uống và tình cảm gia đình.
• Kết quả: Sự ỷ lại ấy khiến Midas không thể ăn uống và đau đớn hơn là biến chính con gái mình thành vàng. Chỉ đến lúc mọi thứ bị huỷ hoại, ông mới nhận ra rằng việc dựa dẫm mù quáng vào phép màu và vật chất không mang lại hạnh phúc, mà dẫn đến bi kịch.

• Biểu hiện: Hình tượng “Free Rider” (kẻ đi nhờ) chỉ những cá nhân hưởng lợi từ công sức chung nhưng không đóng góp tương xứng. Trong học tập, họ tham gia làm việc nhóm nhưng chỉ chờ đợi kết quả cuối cùng, không chủ động thực hiện nhiệm vụ. Trong môi trường công sở, họ làm việc qua loa, né tránh trách nhiệm, để đồng nghiệp gánh vác khối lượng công việc chính nhưng vẫn hưởng quyền lợi và khen thưởng tập thể như nhau.
• Kết quả: Hành vi “đi nhờ” làm mất công bằng trong tập thể, gây tâm lý bất mãn, giảm động lực của những người làm việc nghiêm túc. Về lâu dài, nó làm suy yếu tinh thần hợp tác, hiệu quả chung của nhóm hay tổ chức, đồng thời khiến chính “free rider” không phát triển được năng lực, dễ bị đào thải khi không còn sự bao bọc của tập thể.

• Biểu hiện: Một bộ phận học sinh, sinh viên ỷ lại vào AI (như ChatGPT) khi để trí tuệ nhân tạo viết toàn bộ bài luận, làm bài tập về nhà mà không tự đọc tài liệu, suy nghĩ hay chỉnh sửa theo văn phong cá nhân. Việc học bị biến thành thao tác sao chép kết quả, thay vì quá trình tư duy và rèn luyện năng lực.
• Kết quả: Sự ỷ lại này khiến người học mất dần khả năng viết lách, lập luận và tổng hợp thông tin độc lập. Kiến thức thu nhận chỉ mang tính bề mặt, rỗng nền tảng; khi bước vào các bài kiểm tra trực tiếp hoặc thực tiễn học tập, người học dễ lúng túng, hụt hẫng và không đáp ứng được yêu cầu thực sự.

• Biểu hiện: Sau khi thoái vị năm 1936, Hoàng tử Edward (Công tước Windsor) và vợ phụ thuộc gần như hoàn toàn vào sự chu cấp tài chính và ưu đãi từ Hoàng gia Anh, chủ yếu từ em trai là Vua George VI. Họ không xây dựng một sự nghiệp hay vai trò xã hội độc lập, mà ỷ lại vào danh tiếng và nguồn lực của gia tộc. Dù đã từ bỏ trách nhiệm của một vị vua, Edward vẫn duy trì lối sống xa hoa và thường xuyên phàn nàn về việc không được cung cấp đủ tiền bạc hay địa vị.
• Kết quả: Lối sống dựa dẫm khiến cuộc đời của Công tước Windsor trở nên mờ nhạt về giá trị cống hiến, chủ yếu xoay quanh các hoạt động xã giao ở nước ngoài mà không có đóng góp thực sự cho xã hội hay đất nước. 

• Biểu hiện: Các nhà lãnh đạo Kodak ỷ lại vào thành công và lợi nhuận khổng lồ của mảng phim ảnh truyền thống, coi đó là “vùng an toàn” lâu dài. Dù chính Kodak phát minh ra máy ảnh kỹ thuật số, họ vẫn chần chừ, thậm chí né tránh việc đầu tư nghiêm túc cho công nghệ mới vì lo ngại nó sẽ làm suy giảm lợi nhuận hiện tại. Sự phụ thuộc vào công thức cũ khiến Kodak bỏ lỡ cơ hội tự đổi mới.
• Kết quả: Việc ỷ lại vào thành công trong quá khứ đã khiến Kodak tụt hậu trước sự phát triển của công nghệ kỹ thuật số. Khi thị trường thay đổi nhanh chóng, công ty không kịp thích nghi và cuối cùng phải nộp đơn xin phá sản năm 2012, trong khi các đối thủ như Canon, Nikon và Apple vươn lên thống trị. 

• Biểu hiện: Ở giai đoạn cuối sự nghiệp, Elvis Presley ỷ lại nặng nề vào thuốc kê đơn để đối phó với áp lực biểu diễn, căng thẳng và các vấn đề sức khoẻ. Đồng thời, ông dựa dẫm quá mức vào đội ngũ quản lý, giao phó gần như toàn bộ đời sống cá nhân và công việc, dẫn đến việc thiếu tự giác trong ăn uống, tập luyện và kiểm soát sức khoẻ bản thân.
• Kết quả: Sự ỷ lại ấy khiến Elvis sa sút nghiêm trọng cả về thể chất lẫn tinh thần, mất dần khả năng tự chủ dù đang ở đỉnh cao danh tiếng. Cuối cùng, ông qua đời ở tuổi 42, để lại một bi kịch lớn của người nghệ sĩ tài năng nhưng bị chính sự phụ thuộc và bao bọc quá mức huỷ hoại.

• Biểu hiện: Sau khi đạt đến đỉnh cao danh vọng, Diego Maradona ỷ lại quá nhiều vào tài năng thiên bẩm và hào quang sẵn có. Ông dần buông lỏng kỷ luật cá nhân, sử dụng chất cấm và dựa dẫm vào sự bao che, dung túng của những người xung quanh như quản lý, bác sĩ, thay vì tự kiểm soát lối sống và rèn luyện thể chất.
• Kết quả: Sự ỷ lại ấy khiến Maradona sa sút nghiêm trọng về thể lực và phong độ, sự nghiệp bị gián đoạn và kết thúc sớm bởi các bê bối liên quan đến chất cấm. 

• Biểu hiện: Scott Fitzgerald và vợ sống cuộc đời xa hoa, ỷ lại vào việc viết lách như một nguồn thu nhập nhanh để duy trì lối sống đó, thay vì xây dựng kế hoạch tài chính bền vững. Ông dựa dẫm vào các tạp chí thương mại, thường xuyên viết vội truyện ngắn để trả nợ, buộc năng lực sáng tạo phải phục vụ nhu cầu trước mắt hơn là theo đuổi các tác phẩm lớn có giá trị nghệ thuật lâu dài.
• Kết quả: Sự ỷ lại vào khả năng kiếm tiền dễ dàng khiến Fitzgerald rơi vào khủng hoảng tài chính kéo dài, dần sa vào nghiện rượu và suy sụp sức khoẻ. 

• Biểu hiện: Trong giai đoạn trì trệ (những năm 1970–1980), các nhà lãnh đạo Liên Xô ỷ lại vào nguồn tài nguyên thiên nhiên dồi dào như dầu mỏ, khí đốt để che lấp những yếu kém của nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung. Đồng thời, họ dựa dẫm vào hệ thống chính trị cứng nhắc nhằm duy trì quyền lực, bảo thủ trước cải cách, chậm đổi mới công nghệ và từ chối mở cửa thị trường như các nước phương Tây.
• Kết quả: Sự ỷ lại ấy khiến nền kinh tế Liên Xô rơi vào trì trệ kéo dài, năng suất thấp, khoảng cách công nghệ ngày càng lớn so với thế giới. Việc không kịp thích ứng và cải cách đã làm suy kiệt sức sống của hệ thống, trở thành nguyên nhân sâu xa dẫn đến khủng hoảng toàn diện và sự sụp đổ của Liên Xô vào cuối thế kỷ XX.

Bản thân em đôi khi vẫn còn ý lại trong học tập, nhất là lúc làm bài tập nhóm. Có những lần em chưa chủ động nhận nhiệm vụ, khiến bạn bè phải nhắc nhở. Em nhận ra đây là thói quen không tốt, làm giảm trách nhiệm của mình. Vì vậy, em đang cố gắng thay đổi bằng cách tự giác hoàn thành phần việc được giao và chủ động học hỏi thêm.

Trong sinh hoạt hằng ngày, em nhiều khi trông chờ bố mẹ sắp xếp mọi thứ: từ việc dọn phòng đến chuẩn bị đồ dùng học tập. Em thấy mình thiếu tự lập và dễ rơi vào tâm lý ỷ lại. Vì vậy, em đã đặt mục tiêu tự làm việc cá nhân, rèn kỷ luật để trưởng thành hơn.