Soạn bài Khóc Dương Khuê SGK Ngữ văn 9 tập 1 Cánh diều

Nội dung chính

Chuẩn bị

Trả lời Câu hỏi Chuẩn bị trang 15 SGK Văn 9 Cánh diều

– Xem lại phần Kiến thức ngữ văn để vận dụng vào đọc hiểu văn bản này.

– Khi đọc hiểu văn bản thơ song thất lục bát, các em cần chú ý:

+ Bài thơ bắt đầu bằng câu song thất hay lục bát?

+ Xác định chủ đề, bố cục của bài thơ và mối quan hệ giữa các câu thơ trong bài.

+ Tìm hiểu các biện pháp nghệ thuật được tác giả sử dụng. Chú ý nhịp điệu bài thơ và việc sử dụng từ ngữ để diễn tả tình cảm.

- Đọc trước văn bản Khóc Dương Khuê, tìm hiểu thêm thông tin về nhà thơ Nguyễn Khuyến và nhà thơ Dương Khuê (1839-1902).

Phương pháp giải:

Dựa vào đặc trưng thể loại

Tìm hiểu thông tin tác giả qua sách báo, internet

Lời giải chi tiết:

- Khi đọc hiểu văn bản thơ song thất lục bát, các em cần chú ý: cách ngắt câu, ngắt nhịp và gieo vần.

- Tìm hiểu về văn bản Khóc Dương Khuê và nhà thơ Nguyễn Khuyến và nhà thơ Dương Khuê:

* Nhà thơ Nguyễn Khuyến: 

- Nguyễn Khuyến (1835 – 1909) lớn lên và sống chủ yếu ở quê nội – làng Và, xã Yên Đổ, huyện Bình Lục, tỉnh Hà Nam.

- Tuy đỗ đạt cao nhưng ông chỉ làm quan hơn mười năm, còn phần lớn cuộc đời là dạy học và sống thanh bạch ở quê nhà.

- Nguyễn Khuyến là người tài năng, có cốt cách thanh cao, có tấm lòng yêu nước thương dân, từng bày tỏ thái độ quyết không hợp tác với chính quyền thực dân Pháp.

- Sáng tác của Nguyễn Khuyến gồm cả chữ Hán và chữ Nôm với số lượng lớn, hiện còn 800 bài gồm thơ, văn, câu đối nhưng chủ yếu là thơ.

- Đóng góp nổi bật của Nguyễn Khuyến cho nền văn học dân tộc là mảng thơ Nôm, thơ viết về làng quê, thơ trào phúng.

Đọc hiểu 1

Trả lời Câu hỏi 1 Đọc hiểu trang 16 SGK Văn 9 Cánh diều

Chú ý cách sử dụng từ ngữ thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, tìm từ ngữ biểu cảm

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Tác giả sử dụng từ “thôi” và “nước mây man mác” nhằm thể hiện cảm xúc đau đớn, tiếc thương trước sự ra đi của người bạn thân. Từ “thôi” còn giống như một phép nói tránh như chưa muốn chấp nhận sự thật bạn đã mất

Đọc hiểu 2

Trả lời Câu hỏi 2 Đọc hiểu trang 16 SGK Văn 9 Cánh diều

Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm gì với bạn? Theo trình tự nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản, chú ý các từ ngữ thể hiện thời gian

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Nhà thơ nhắc lại những kỉ niệm: từ thuở đăng khoa sớm hôm cạnh nhau, khi chơi nơi dặm khách nghe tiếng suối, khi từng gác cheo leo, nghe con hát cầm xoang, cùng uống rượu, có khi soạn câu văn, cùng nhau chung hoạn nạn…

- Trình tự: hồi tưởng của dòng cảm xúc thời gian

Đọc hiểu 3

Trả lời Câu hỏi 3 Đọc hiểu trang 17 SGK Văn 9 Cánh diều

Nỗi đau mất bạn của tác giả được thể hiện như thế nào?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản từ câu 25 đến câu 35

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nỗi đau mất bạn được thể hiện qua sự ngỡ ngàng, bàng hoàng, chân tay rụng rời như không tin vào những điều mình nghe được. Đó là cảm giác bất ngờ, đau đớn khi mất đi một người tri âm, tri kỉ

Đọc hiểu 4

Trả lời Câu hỏi 4 Đọc hiểu trang 17 SGK Văn 9 Cánh diều

Nhà thơ nhắc đến giường treovà đán kia để biểu thị điều gì?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ chú thích

- Đưa ra nhận xét

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Các điển cố, điển tích “giường treo”, “đàn kia” nói đến những tình bạn khắc cốt ghi tâm, nổi danh kim cổ ở bên Trung Quốc. Qua đó, nói ngắn gọn nhưng lại bày tỏ hết được tâm tư, cảm xúc ẩn sâu của Nguyễn Khuyến khi mất bạn, không còn người tâm giao.

Đọc hiểu 5

Trả lời Câu hỏi 5 Đọc hiểu trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Nhà thơ tự an ủi mình thế nào sau khi bạn mất?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn câu thơ từ 35 đến hết

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nhà thơ đã tự an ủi mình rằng bạn mình dù có van xin cũng chẳng thể ở lại và sinh lão bệnh tử là việc tất yếu, “tuổi già hạt lệ như sương”, không còn quá nhiều nước mắt để khóc bạn, chỉ biết nỗi đau trong lòng.

CH cuối bài 1

Trả lời Câu hỏi 1 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Chỉ ra những đặc điểm của thể thơ song thất lục bát qua bài Khóc Dương Khuê?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và kiến thức về thơ song thất lục bát

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Trong 2 câu 7 chữ: chỉ chữ thứ 3, 5 và 7 cần phải tuân theo đúng niêm luật.

Trong câu 6 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4 và 6 thực hiện theo đúng niêm luật.

Trong câu 8 chữ: chỉ chữ thứ 2, 4, 6 và 8 theo đúng niêm luật.

Những chữ còn lại có thể chọn thanh bằng hay trắc tùy ý, chỉ cần đọc nghe xuôi tai là được.

Thơ song thất lục bát sẽ có 4 câu được đi liền với nhau, trong đó hai câu 7 tiếng (câu thất 1 và câu thất 2), tiếp đến là câu lục và câu bát.

Luật vần ở câu lục và bát hoàn toàn giống thơ lục bát. Còn đối với 2 câu thất thì luật thanh không phải ở các từ 2-4-6 giống như những thể thơ khác, thay vào đó là cần chú ý vào các tiếng 3-5-7.

· Câu thất 1: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là T-B-T

· Câu thất 2: các tiếng 3-5-7 có thứ tự là B-T-B

· Các tiếng 1-2-4-6 còn lại sẽ tự do về thanh.

Nếu như ở các thể thơ khác chỉ gieo vần ở thanh bằng, thì thơ song thất lục bát lại gieo vần ở cả thanh bằng và trắc. Tiếng thứ 7 của câu thất 1 thanh trắc sẽ được vần với tiếng thứ 5 của thanh trắc ở câu thất 2.

Tiếng thứ 7 của câu thất 2 thanh bằng sẽ được vần với tiếng thứ 6 của câu lục kế.

CH cuối bài 2

Trả lời Câu hỏi 2 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Sự kiện tạo ra nguồn cảm xúc để Nguyễn Khuyến viết bài thơ là gì? Sự kiện ấy chi phối bố cục của bài thơ như thế nào? Cho biết ý chính của mỗi phần theo bố cục đó.

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản và tìm hiểu thêm về hoàn cảnh sáng tác

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Sự kiện: sự ra đi của người bạn thân nhất của ông là Dương Khuê

- Bố cục và ý chính:

Phần 1 (hai câu thơ đầu): Nỗi đau khi nghe tin bạn mất.

Phần 2 (từ câu 3 đến câu 22): Những kỉ niệm về tình bạn qua dòng hồi tưởng của tác giả.

Phần 3 (đoạn còn lại): Sự đau đớn, hụt hẫng khi quay trở lại đối diện với hiện thực.

CH cuối bài 3

Trả lời Câu hỏi 3 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Hãy phân tích để thấy được việc thể hiện tình cảm của Nguyễn Khuyến trong hai dòng thơ đầu khi nghe tin bạn mất

Phương pháp giải:

Đọc kĩ 2 dòng thơ đầu, tìm các từ chỉ trạng thái, cảm xúc

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nỗi đau đớn lúc nghe tin bạn qua đời: sử dụng điệp ngữ “thôi” với mức độ biểu cảm cao, sử dụng các từ láy “man mác”, “ngậm ngùi” diễn tả tâm trạng đau đớn, buồn bã trước sự ra đi của người bạn đồng niên

CH cuối bài 4

Trả lời Câu hỏi 4 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Những kỉ niệm nào về tình bạn đã được tác giả hồi tưởng như thế nào và theo trình tự nào trong đoạn thơ từ dòng 3 đến dòng 22?

Phương pháp giải:

Đọc kĩ văn bản từ dòng 3 đến 22

Lời giải chi tiết:

Cách 1

- Những kỉ niệm tình bạn đẹp đẽ:

   + Thuở đăng khoa, sớm hôm cùng nhau.

   + Kính yêu, khác đâu duyên trời.

   + Cùng nhau trải qua nhiều khoảng thời gian quý báu: lúc chơi nơi dặm khách, khi từng gác cheo leo, lúc rượu ngon cùng nhắp, khi bàn soạn câu văn.

   + Cùng nhau trải qua nhiều gian khó, biến cố cuộc đời: buổi dương cửu cùng nhau hoạn nạn, phận đẩu thăng chẳng dám tham trời.

- Trình tự thời gian và theo dòng cảm xúc hồi tưởng

CH cuối bài 5

Trả lời Câu hỏi 5 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Hãy phân tích tâm trạng của nhà thơ được diễn tả trong đoạn thơ từ dòng 23 đến hết?

Phương pháp giải:

- Đọc kĩ văn bản

- Đưa ra phân tích, nhận xét

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Nỗi trống vắng khi bạn mất được biểu hiện qua những hình ảnh:

   + Chân tay rụng rời: nỗi đau tinh thần chuyển hóa thành nỗi đau thể xác.

   + Rượu ngon không có bạn hiền, câu thơ nghĩ đắn đo không viết, viết đưa ai, ai biết mà đưa: không có người tri âm, tri kỉ, không có người thấu hiểu.

   + Giường kia treo cũng hững hờ, đàn kia gảy cũng ngẩn ngơ tiếng đàn: vật còn mà người đi vật, đồ vật trở nên vô tri.

Biện pháp tu từ:

   + Phép điệp liên hoàn, điệp vòng tròn: Không mua không phải không tiền không mua; Viết đưa ai, ai biết mà đưa.

   + Thủ pháp đối lập giữa cái còn và cái mất, vật còn mà người đã đi xa  

   + Sử dụng thể thơ song thất lục bát, thể thơ quen thuộc của ngâm khúc để bày tỏ cảm xúc da diết, quặn thắt.

CH cuối bài 6

Trả lời Câu hỏi 6 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Phân tích tác dụng của một số biện pháp tu từ nổi bật trong bài Khóc Dương Khuê

Phương pháp giải:

Đọc kĩ bài thơ và xác định biện pháp tu từ

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Cách nói giảm: Bác Dương thôi đã thôi rồi! , nhằm làm giảm đi những mất mát đau thương.

Biện pháp nhân hóa: Nước mây man mác. Nhằm diễn tả sự ra đi của bạn cũng khiến đất trời thương xót.

Cách nói so sánh: Tuổi già giọt lệ như sương.

Các câu hỏi tu từ trong đoạn cuối bài thơ. Hàng loạt các câu thơ như: Làm sao bác vội về ngay; Vội vàng sao đã mải lên tiên, ... Để rồi lắng đọng trong những câu thơ hụt hẫng, chơi vơi:

Cách sử dụng lối liệt kê: Có lúc, có khi, cũng có khi… nhằm tái hiện những kỉ niệm về tình bạn thân thiết và tấm lòng của nhà thơ đối với bạn.

Ngoài ra, tác giả đã dùng một loạt điển tích, điển cố về tình bạn tri âm để diễn tả nỗi đau mất bạn một cách sâu sắc ở đoạn thơ cuối cùng.

CH cuối bài 7

Trả lời Câu hỏi 7 CH cuối bài trang 18 SGK Văn 9 Cánh diều

Bài thơ Khóc Dương Khuê giúp em nhận thức gì về tình bạn, tình người trong cuộc sống?

Phương pháp giải:

Rút ra nhận xét, bài học từ câu chuyện của tác giả

Lời giải chi tiết:

Cách 1

Bài thơ giúp em hiểu rằng tình bạn là thứ tình cảm vô cùng thiêng liêng, cao quý trên cuộc đời này. Chính vì vậy, chúng ta cần quý trọng tình bạn chân thành

Bài đọc

>> Xem chi tiết: Văn bản Khóc Dương Khuê (Nguyễn Khuyến)